مرحوم آیت­الله خوئی، وجوب حضور عده­ای از مومنین را به هنگام اجرای حد زنا، استظهار نموده است (الموسوی الخوئی، بی­تا: ۲۲۰) فقهای حنبلی نیز قائل به وجوب ‌شده‌اند(المقدسی، ۱۴۱۸: ۱۰۸).

جملگی فقهاء مذکور، برای حکم وجوب حضور عده­ای به هنگام اجرای حد زنا، به ظاهر آیه شریفه”الزّانِیهُ وَ الزَانی فَاجلِدُوا کُل واحِد مِنهُما مِائَهَ جَلدَه وَ لا تاخُذ کم بِهِما رَافه فیِ دینِ اللهِ اِن کُنتُم تُومِنُونَ باللهِ و الیومِ الاخِرِ و لیِشهَد عذابهُما طائِفه منَ المُومنین” استناد نموده و تصریح نموده ­اند که امر “و ِلیشهد” ظهور در وجوب دارد.

صاحب‌ جواهر (ره ) درشرح‌ کلام‌ شرایع‌ مایل‌ به‌ وجوب‌ حضور طائفه‌ شده‌ است‌ و این‌ که‌ در آیه‌ شریفه‌ و ِلیَشهَد عذابهما طائفه‌ من المؤمنین ، ظاهر امر، وجوب‌ است‌ و وجوب‌ حضور طائفه‌ احوط است‌ اگر اقوی‌ نباشد(النجفی، ۱۴۰۸: ۳۵۳).محقق حلی در شرایع الاسلام آورده که سزاوار است هنگام اجرای حد رجم اعلام کنند تا اینکه مردم بر او حاضر شوند و ایشان معتقدند که واجب است که در هنگام اجرا نمودن حدّ طایفه­ای حاضر شوند؛ محقق حلی در مختصر النافع منظور از طایفه را حداقل یک نفر می دانند و چنین استدلال می­ کند که طایفه یکی از فرق است(الحلی، ۱۴۰۵).کمال­بن همام فقیه معروف حنفی بر این باور است که مجازات در نظام کیفری اسلام برای تحقق بازدارندگی عمومی وضع شده است. ‌بنابرین‏ اگر بر فردی خاص اعمال شود در آن صورت فقط آن فرد خاص را از ارتکاب دوباره آن جرم باز می­دارد و اساسا مسئله اجرای مجازات در ملأعام بر همان معنای بازدارندگی عام تأکید می­ کند. فقهایی که اجرای مجازات در ملأعام را مشروع می­دانند در دلیل خود بر آیه دو سوره نور اشاره ‌می‌کنند و آن را به سایر جرایم تعمیم می­ دهند.

استدلال این فقها این است که چیزی که موجب تحقق بازدارندگی عمومی نزد طرفداران نظریه بازدارندگی در فقه کیفری اسلام می­ شود، اعمال مجازات در ملأعام است، همچنین فقیهان مسلمان علت اجرای مجازات در ملأعام را بازداشتن عموم مردم یا کسانی که احتمال ارتکاب جرم ‌در مورد آن ها وجود دارد می­دانند.

۲-۱-۱-۲ قائلین به استحباب

برخی دیگر از فقهاء اسلامی، حضور عده­ای را به هنگام اجرای حدّ زنا مستحب دانسته ­اند که از آن جمله ‌می‌توان شیخ طوسی در النهایه (الطوسی، ۱۴۰۰: ۷۰۱) و مبسوط (المبسوط،بی تا: ۸) و خلاف (الطوسی۱۴۱۶: ۳۷۴)، محقق حلی در شرائع (الحلی، ۱۴۰۳: ۱۵۷)، قاضی ابن براج در المهذّب (الطرابلسی، ۱۴۰۶: ۵۲۸) علامه حلی در ارشاد الاذهان ( الاسدی، ۱۴۱۰: ۱۷۳) اشاره نمود.

شهید اول در کتاب لمعه چنین بیان ‌می‌کنند که در صورتی که زنا با اقرار زناکار ثابت شود سزاوار است (بر وجه استحباب) که مردم را از وقت سنگسار کردن آگاه کنند تا حاضر شده و عبرت گیرند. باید گفت که شهید اول فقط از باب استحباب بر این امر تأکید دارند و ایشان حضور یافتن حداقل یک نفر را مستحب می­دانند که این امر نیز دلالت بر اجرای حد در ملأ عام نمی­کند.

شیخ طوسی در خلاف بر استحباب مذکور ادعای اجماع نموده است(الطوسی، ۱۴۱۶)، لکن با توجه به اختلاف نظری که در مسئله وجود دارد و همچنین تمسک ایشان به ظاهر آیه شریفه در اثبات این اجماع، به نظر می­رسد که اجماع ادعائی ایشان، اجماع بر استحباب در مقابل وجوب نیست بلکه مراد، اجماع بر رجحان در مقابل ترک ­‌می‌باشد، چون استدلال به ظاهر آیه، برای اثبات استحباب در مقابل وجوب، با اینکه امر ظهور در وجوب دارد، امری پذیرفتنی نیست. همچنین به طور مثال شهید ثانی معتقد است هر جا که زنا با اقرار ثابت شود سزاوار است که مردم را خبر کنند و به دلیل عمل به ظاهر امر فقط گروهی ازمؤمنین واجب است و ایشان همین نظر را أقوی می­دانند.عملاً ایشان حضور مردم را در هنگام اجرای حد فقط در صورت اقرار زناکار آنهم مستحب می­دانند و از وجوب این امر صحبتی به عمل نمی­آورند.

دلیل این دسته از فقهاء، تمسک به اصاله عدم الوجوب و همچنین حمل امر ولیشهد در آیه شریفه بر استحباب ‌می‌باشد، چون امر به معنای استحباب نیز به کار رفته و این آیه شریفه یکی از آن موارد ‌می‌باشد.

البته در این بین برخی از فقهای معاصر دیدگاه­ های متفاوتی در رابطه با این موضوع دارند،محقق داماد در رابطه با اجرای مجازات در ملأعام می­فرماید: آیه دو سوره نور بر ملأعام بودن اِبا دارد، ایشان در ادامه می­فرماید با توجه به”من المومنین” در آیه این تعبیر که حد در ملأعام اجرا شود تا مومنین عبرت بگیرد، برداشت نمی­ شود، چرا که اگر هدف عبرت بود باید می­گفت فاسقان شاهد باشند تا عبرت بگیرد. و به نظر ایشان مقصود این است که مجازات در علن (نه در ملأعام) اجرا شود و چند نفری هم شهادت دهند؛ در اینجا بحث از ملأعام و عبرت و حالت ارعاب نیست، بلکه مسئله شهادت است که از یک طرف به نفع مجرم هم هست، برای اینکه ادعا نشود حد بر او جاری نشده و دوباره اجرا شود. (مرعشی، ۱۳۸۰: ۱۴)

۲-۱-۱-۳ تحلیل آیه و روایات مورد استناد

در این قسمت با تحلیل آیه شریفه ولِیشهَد عذابهما طائفه من المومنین و روایاتی که بر اساس آن حضرت پیامبر(ص) و علی(ع) از مردم برای حضور در صحنه اجرای مجازات رجم دعوت به عمل آوردند، بررسی خواهیم نمود که آیا این ادله اجرای مجازات در ملأعام را به نحوی که امروزه مرسوم است بر می­تابد یا خیر؟

بدون تردید وقتی می­خواهیم موضوعی را از دیدگاه فقهی مورد بحث قرار دهیم، ابتداء بایستی جستجو نماییم که آیا موضوع در کلام شارع آمده است یا خیر؟

با بررسی تمامی ادله­ای که در این زمینه وارد شده است ‌به این نتیجه می­رسیم که در این ادله، لفظ ملأعام و یا هر عبارت دیگری که این معنا را بفهماند وجود ندارد. همچنین با توجه به تعابیر فقها در این مسئله در می­یابیم که از این تعابیر، اجرای مجازات در ملأعام فهمیده نمی­ شود.

با توجه به ظاهر آیه شریفه مورد استناد و قیودی که در آن به کار رفته است و همچنین تعابیر فقها در این زمینه، چنین به نظر می­رسد که هدف اساسی از حضور طایفه­ای از مومنین به هنگام اجرای حدّ زنا، شهادت دادن آنان نسبت به اجرای حدّ اللهی است و این امر به عنوان تضمینی جهت اجرای حتمی و قطعی اجرای حدّ تشریع گردیده است، و از این مفهوم اجرای مجازات در ملأعام استنباط نمی­ شود، چراکه برای تضمین اجرای مجازات علاوه بر اینکه راهکارهای دیگری وجود دارد، ‌می‌توان طبق متن صریح آیه تعدادی از مومنین را ناظر بر اجرای مجازات کرد در عین اینکه مجازات در ملأعام اجرا نشود.

تأکید بر شهادت چند نفر عادل، به هنگام اجرای حد، علاوه بر اینکه مانع می­گردد تا عده­ای به لحاظ برخورداری از زر و زور، از تحمل مجازات رهائی یابند، تضمینی برای رعایت حقوق محکوم نیز به حساب می ­آید، چراکه زمینه شایعه عدم اجرای حد را نیز از بین برده و مانع تکرار مجازات خواهد گردید.

به علاوه با استقراء روایاتی که بر اساس آن، حضرت علی(ع) مردم را امر به خروج از شهر و شرکت در مراسم اجرای حد نموده ­اند(العاملی،۱۴۰۵: ۱۰۷) ‌به این واقعیت دست پیدا می­کنیم که جملگی آن موارد، مربوط به اجرای رجم بوده و با توجه به طبیعت حد رجم که اجرای آن، منوط به حضور حضور و مشارکت مردم ‌می‌باشد، بر حضور مردم نه به عنوان نظاه­گر بلکه به عنوان مجری حکم الهی تأکید گردیده است.

رهبری توزیع شده
رهبری تسهیم شده

● چشم انداز تسهیم شده سازمان و مرتبط با نیازهای سازمان

● تأکید بر مسئولیت سازمان و تیم

● چشم انداز تسهیم شده تیم و مرتبط با نیازهای تیم

● تأکید بر مسئولیت گروه

فرآیندها و ساختارهای سازمانی

● رهبری مشارکتی

● رهبری بواسطه تخصص

● رهبری هدایتگرایانه

● تسهیلگری

رفتار رهبر

● رهبری سراسر سازمان فراگیر است

● مسئولیت ها مشترک است

● ظهور رهبران متعدد رسمی و غیر رسمی در فرایند تصمیم گیری

● تصمیم گیری تسهیم شده

● رهبران تیم

موقعیت قدرت

● کار تیمی

● شکل گیری تجارب رهبری از طریق تعاملات رهبران، پیروان و موقعیت و در محیطی همکارانه

● کار تیمی

● تدوین چشم انداز سازمان

● مربی گری

●شناسایی و حل مسائل

کارکردهای درونی تیم

● بهسازی مدیران و کارمندان رهبر

● توزیع تخصص

● توزیع نقش های رهبری

● ترغیب ذهنی

● همکاری

● توانمندسازی

● رهبری تیم محور

● حل مسأله حمایتی

● توانمندسازی

● همکاری

قوت ها

● تیم های رهبری وابسته به وضعیت موجود هستند

● درک چگونگی توزیع رهبری

● تصمیمات رهبری در سطح خرده مدیریت

● اتخاذ تصمیم توسط تعداد اندکی از افراد

انتقادات و محدودیت ها

(منبع: جیمز، ۲۰۰۹: نقل از یاسینی، ۱۳۹۲: ۶۴)

۲-۲-۶ رهبری توزیع شده: مروری بر کار اندیشمندان این حوزه

المور(۲۰۰۰)

در یک مطالعه طولی که توسط المور (۲۰۰۰) به صورت پیمایشی با هدف بررسی یادگیری شیوه های مسئولیت پذیری انجام شد، این نتیجه را به دست داد که اگر در سازمان‌ها ارزش‌ها و هنجارها با انتظارات جمعی هم راستا باشند، به احتمال زیاد سیستم های ‌پاسخ‌گویی‌ قدرتمند را به همراه خواهند داشت (المور، ۲۰۰۰). بعدها کار المور (۱۹۹۹) مبنای ایده هریس (۲۰۰۴)، تحت عنوان «ایجاد تخصص جمعی در سازمان و مدنظر قرار دادن رهبری توزیع شده به عنوان منابع چندگانه هدایت و راهنمایی«، را موجب شد. در این تعریف پیروان با تخصص گرایی در سازمان مواجه می‌شوند، و در سراسر فرهنگ سازمان فعالیت های گروهی یکسانی را تجربه می‌کنند (المور، ۱۹۹۹). المور اعتقاد داشت که رهبری توزیع شده می‌تواند به عنوان یک ابزار قوی برای بهسازی آموزشی در سطح کلان قلمداد شود. تعریف رهبری توزیع شده المور مبتنی بر تئوری رهبری توزیع شده اسپیلان، هالورسون و دیاموند (۲۰۰۱ و ۲۰۰۴) است.

المور (۱۹۹۹) اذعان داشت که رهبری توزیع شده تلاش پیچیده ای است که نیازمند متخصصانی متشکل از افراد متعدد می‌باشد. بعدها المور الگو رهبری توزیع شده را با هدف کمک به بهسازی سازمان تدوین و ارائه نمود. بر اساس ایده وی، الگوی رهبری توزیع شده بر مشخص کردن افراد دارای مهارت، دانش و راغب به انجام وظایفی خاص مبتنی است. وی اذعان داشت که سازماندهی چنین شایستگی های متنوعی در قالب یک کل، مستلزم درک تفاوت های فردی افراد، درک این امر که مهارت ها و دانش افراد چگونه مکمل یکدیگر هستند و درک اینکه یک فرد چگونه شایستگی های حرفه ای خود را با دیگران تسهیم می‌کند، می‌باشد (المور، ۲۰۰۲: ۱۵). المور (۲۰۰۲) جهت بهسازی سازمان‌ها در سطح کلان، پنج اصل را به عنوان مبنای رهبری توزیع شده به شرح زیر نام می‌برد:

• • «رهبری عبارت است از بهسازی آموزش و عملکرد؛

• • یادگیری مداوم برای بهبود یادگیری لازم و ضروری است؛

• • یادگیری مستلزم مدل سازی و شبیه سازی است؛

• • یادگیری عامل حرکت و تغییر در رهبری است؛

• وجود اقتدار مستلزم رابطه متقابل قابلیت ‌پاسخ‌گویی‌ و ظرفیت سازی در سازمان است« (ص. ۲۰).

المور (۲۰۰۲) بیشتر بر تاثیر رهبری توزیع شده بر موفقیت کارکنان و بهسازی سازمان تمرکز داشت. در راستای بهسازی سازمان، مهارت ها، دانش، و آرمان های افراد برای تکمیل وظایف رهبری شناسایی می‌شوند (هاریسون، ۲۰۰۵).

کراوزر و همکاران (۲۰۰۲)

کراوزر، کاگان، فرگوزن، و هان^[۹۳] (۲۰۰۲) رهبری توزیع شده را به عنوان رهبری موازی^[۹۴] تعریف نمودند: «رهبری موازی بر رابطه بین رهبری کارمندان و رهبری مدیران که فعالیت ها و فرایند خلق دانش را در سازمان تداوم می بخشد، تأکید دارد. رهبری موازی فرآیندی است که رهبران کارمند و مدیرانشان در عمل جمعی با هدف ظرفیت سازی و بهسازی سازمان با هم فعالیت می‌کنند. در این فرایند احترام متقابل، اهداف مشترک، و اجازه ابراز وجود برای همه افراد فراهم می شود« (ص.۳۸).

به علاوه، کروزر و همکاران (۲۰۰۲) متذکر شدند که رهبری موازی دارای سه عنصر مهم و اساسی است:

• • تقابل گرایی^[۹۵]: عبارت است از وجود اعتماد و احترام متقابل بین رهبران رسمی و غیر رسمی (کارمندان)؛

• • داشتن اهداف مشترک: این امر به رهبران کمک می‌کند اهداف جاری را برای اجرای کار همکارانه به کار بگیرند؛

• اجازه ابراز وجود^[۹۶]: به افراد اجازه داده می شود ایده ها و اظهارات خویش را بیان نمایند.

اسمیلی و همکاران (۲۰۰۲)

اسمیلی، کونلی، و مارکز^[۹۷] (۲۰۰۲) سه دیدگاه جدید را به دیدگاه های قبلی رهبری توزیع شده اضافه کردند:

۱-پژوهش فیرستون و هلر^[۹۸] (۱۹۹۵): فیرستون و هلر نحوه انجام وظایفی مانند (ارتقاء بینش، مدیریت عوامل مزاحم، و توزیع کردن منابع) را در پژوهش خود مورد بررسی قرار دادند. یافته های آن ها نشان داد که تنوع افراد مختلف در نقش های متفاوت باعث می شود کارها به صورت کامل انجام شوند.

۲- بررسی نگرش اوگاوا و بوسرت^[۹۹] (۱۹۹۵) نسبت به رهبری توزیع شده: آن ها بیان داشتند که رهبری به صورت فردی انجام نمی شود، بلکه از طریق تعامل متقابل افراد صورت می پذیرد. آن ها «رهبری را به عنوان جریان تاثیر چند شاخه (تاثیر از چند منبع هدایت) از طریق شبکه نقش هایی که سازمان را شکل می‌دهند، تعریف می‌کنند« ص. ۱۷۳).

۳- بررسی اندیشه ها و یافته های پوندر، اوگاوا و آدامز^[۱۰۰] (۱۹۹۵): مطالعه آن ها این نتیجه را به دست داد که افراد در نقش های متعدد می‌توانند رهبری را تجربه نمایند، لذا این امر بر عملکرد سازمان تاثیر می‌گذارد.

اسمیلی و همکاران (۲۰۰۲) دریافتند که این سه دیدگاه نسبت به رهبری توزیع شده نشان دهنده این امر هستند که کارمندان توانایی مشارکت در وظایف مهم رهبری را دارند.

بن نت و همکاران (۲۰۰۳)

اثر تحریک و تشویق بزه دیده صورت گیرد.دو نوع از تحریک و تشویقبزه دیده وجود دارد.^۱

۱-۱-تحریک وتشویق فعال:زمانی محقق می شود که بزه دیده به طور تحریک آمیزی اقدام به تهدید طرف مقابل نموده و با بکاربردن واژه های تحریک آمیز وی را تشویق و تحریک به نزاع ودرگیری نماید.برای نمونه برخی از متخصصان پیشنهاد کردند که زنان بزه دیده تجاوز با مهاجمان خود با پوشیدن لباس های تحریک کننده یا ادامه رابطه با او همکاری می‌کنند.

۲-۱- تحریک وتشویق منفعل: بزه دیده ناخواسته و به علت وجود برخی ویژگی ها و خصائص شخصی، منافع مهاجم را تهدید می‌کند و نادانسته او را تشویق و تهییج می‌کند. به عنوان مثال عواملی نظیر رقابت های شغلی و یا رقابت های عشقی به طور همزمان و بدون اینکه بزه دیده متوجه این امر باشد که شغل و ویا علاقه عشقی وی، منافع دیگری را هم مورد تهدید قرار می‌دهد. .۲- تئوری سبک زندگی

‌بر اساس این دیدگاه ، علل بزه دیدگی برخی افراد « شیوه یا سبک زندگی» آن ها‌ است. برخی از جرم شناسان معتقدند که افراد ممکن است بزه دیده جرم شوند به دلیل اینکه نوع زندگی آن ها امکان اینکه در معرض ارتکاب جرم قرار گیرند را افزایش داده است . به عنوان مثال ،عضویت در شبکه هایپ قاچاق،اسلحه حمل نمودن ،فروش مواد مخدر و… امکان بیشتری است که مورد تیراندازی قرار گیرند یا به وسیله گروهی از افراد خودی کشته شوند.

۳-تئوری اعمال روزمره

از نگاه این تئوری عمل مجرمانه به وقوع پیوسته و بزه دیدگی، در ارتباط با طبیعت خصوصیات زندگی روزانه در رفتار انسان است. مطابق این دیدگاهجرایم خشن می‌تواند بیانگر سه عامل باشد. فراهم آوردن انگیزه برای مرتکبان (مانند تعداد زیادی از جوانان بی کار با استفاده زیاد از مشروبات الکلی ومواد مخدر)هدف های مناسب (مانند خانه های بی حفاظ، ماشینهایی که قفل نشده اند) و فقدان امنیت مؤثر (محافظت کننده ها مانند پلیس). ‌بر اساس این نظریه فعالیت های روزمره ممکن است آن ها را با خطر مواجه سازد مثلا اگر اشخاص اشیای گران قیمت را بدون محافظ در منزل رها سازند آن ها احتمال اینکه بزه دیده جرم ورود به ملک دیگری قرار گیرند را افزایش می‌دهند یا اینکه اتومبیل قفل نشده در خیابان را رها کنند.

^{ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ}

^۱-زکوی،مهدی ،بزه دیدگان خاص در پرتو بزه دیده شناسی حمایتی، انتشارات مجد تهران، چاپ اول،۱۳۹۰ ص ۵۱

فصل دوم:

مفاهیم ومبانی نظری سالمند آزاری:

در بزه دیده شناسی،آزاردیدگی ‌بر اساس معیارهای گوناگون همچون جنسیت،طفولیت وسالمندی طبقه بندی ومورد مطالعه وبررسی قرارامیگیرند.یکی ازطبقاتی که به دلیل عوامل خاص جسمی فیزیولوژی وروحی ،پیش زمینه ‌و استعداد قبلی برای آزاردیدگی رادارند،کهولت یاسالمندی است.

‌بر اساس یافته های جرم شناختی،بزهکاران بالقوه قربانیان خود راغالبا ازمیان افرادی انتخاب می‌کنند که ارتکاب جرم برروی آن ها دارای خطر وهزینه کمتری باشد.فلذاسالمندان به ‌عنوان افراد بالقوه آسیب پذیرتر از دیگران آماج های مطلوبی برای آن ها محسوب می‌شوند ودراین فصل سعی خواهیم کردحمایت های ملی و بین‌المللی که ‌از سالمندان بعمل آمده است رامورد بررسی وتجزیه وتحلیل قراردهیم.

مبحث اول:مفهوم لغوی واصطلاحی سالمند

گفتاراول: مفهوم لغوی سالمند

اگربخواهیم مفهوم سالمندی راازنظر واژه شناسی مورد بررسی قراردهیم میتوان گفت کهسالمند یعنی دارای سن زیاد،مسن،پیر. واژه پیر که مترادف باآن است هم یعنی آنکه یاآنچه زمان زیادی ازعمرش گذشته است وسرانجام واژه دیگری به معنای وضع وحالت پیر،وپیربودن دوره ای ازعمر پس ازمیان سالی بکارمی رود.^[۱]

کهنسال هم که مترادف باسالمند می‌باشد درلغت به معنای آنکه عمربسیار کرده،سالخورده،معمر،قدیم ودیرینه به کار رفته است.^[۲]

گفتاردوم:معنایاصطلاحیسالمند

علاوهبرمعنایلغویسالمنددراصطلاحمیتوانسالمندیرااینگونهتعریفکرد««کاهشقوایروانیوجسمیاستکهدراثرگذشتزمانرویمیدهد»»،تعریفپیریدرکشورهایمختلفباتوجهبهشرایطفرهنگیمتفاوتاستشایدسادهترینراهبرایتعریفسالمندی،عبارتستازشمارشتعدادسالهاییکهازبدوتولدطیشدهاست،اگرچهمعیارهایمتفاوتدیگریازجملهسناجتماعی،سنروانیوعاطفیمیتوانندبهعنوان ممیز سالمندیباشد.

اماملموس ترین معیار همان معیار زیستی وجسمی است که حکایت ‌از کاهش قوای جسمی وروانی دارد،چراکه معمولا پیری به صورت تدریجی حاصل می شود.وفرد دراثر رفتارهای دیگران متوجه سالمندی خود می‌گردد.همچنان که ژان پل سارتر می نویسد«« یک پیرهرگز خودش راپیر احساس نمی کند،من ازطریق دیگران درمی یابم که پیرم برای کسی که آن ها را ‌از بیرون نظاره می‌کند،چه رفتاری ایجاب می کند،اماخودم پیری را احساس نمی کنم»».

فلذا باید اذعان داشت که ازنظر عرف نمی توان برای پیری حد ومرزی تعیین کردومشخص کرد درچه زمانی به یک شخص پیر می‌گویند زیرا:

الف)دلیل اول:جریان جسمی وروانی درمیان افراد کاملا متفاوت است مثلا گاهی ممکن است یک فرد ۶۰ساله تن وبدن قوی تر ومغزی فعال تر ازیک فرد ۶۰ ساله دیگر وهمچنین ازیک فرد جوانتر داشته باشد.باقاطعیت می توان گفت با افزایش سن،تغییرات اساسی درجسم انسان به وجود می آیدولی از طرف دیگربارها شاهدهستیم که برخی افراد در۴۰یا ۵۰ سالگی عوارض ونشانه های دوران سالمندی رانشان می دهدوبرعکس عده ای در۸۰ سالگی شاداب وسرحال هستنند.

ب)دلیل دوم:سنی که دریک کشور به عنوان سن وسال پیری درنظر گرفته می شود ممکن است دریک جامعه دیگر« پیر» به حساب نیایدسن آغاز سالمندی ‌در هر کشوری با برآورد سال های امیدبه زندگی بیشترباشدمعمولا سن سالمندی هم بیشتراست.سال های امید به زندگی شاخص است که با شاخص توسعه کشور رابطه مستقیمی دارد،به طوری که امیدبه زندگی ساکنان مناطق پیشرفته تربه طورنسبی بیش ازامید به زندگی درمناطقی است که توسعه نیافته یادرحال توسعه اند.مثلا ‌در سال‌ ۲۰۰۰امید به زندگی هنگام تولد در کشور ژاپن ۸۱ودرکشور عراق ۵۹ سال بوده است.فلذا باید گفت پیری یک امرنسبی است و ورود به آن برحسب زمان ‌و مکان فرق می‌کند.

مبحث دوم:مفهوم سالمند درحقوق وجرم شناسی

گفتار اول:مفهوم سالمند درحقوق

ازآنجاکه درقلمرو حقوق نیزسالمندیوبه بیانی ساده تر سن سالمندی تعریفی ازآن ارائه نشده است و‌در مقررات قانونی نیزسالمندی به عنوان یک وضعیت خاص که منجر به امتیازاتی ویژه برای افراد مسن شودجز درموارد انگشت شماردیده نمی شود.ولی می توان با نظریه بعضی قوانین که به موضوع آن توجه داشته ‌اند به نتیجه ای تقریبی درخصوص سن سالمندی دست یافت.

در گذشته و قبل از آن که مقولاتی مانند روش‌های جایگزین حل اختلافات در محافل حقوقی متداول شوندارجاع به شیوه های حل اختلافات در کنار رسیدگی در محاکم قضایی دولتی پدیده‌ای رایج و شناخته شده بوده است . حتی در زمان اوج تسلط محاکم قضایی بر فضای حل اختلافات نیز استفاده از روش مذاکره مستقیم طرفین متنازع یک رویکرد معمول در عرف حقوقی بوده است . داوری نیز سابقه‌ای چند قرنی دارد و در طول ۸۰ سال گذشته موارد متعددی از احکام مستند بر آرای داوری را می ‌توان در قالب نظام حقوقی کامن لا تشخیص داد. در سال‌های آغازین اسکان اروپائیان در مستعمره نشین‌های تازه کشف شده آمریکا، استفاده از روش میانجی ‌گری رواج فراوانی داشته است . این روند تا بدانجا ادامه یافت که در اواسط دهه ۴۰ میلادی قرن گذشته، میانجی ‌گری توسط داوران حرفه‌ای به رویکرد اصلی محافل حقوقی آمریکا برای حل و فصل اختلافات مبدل شد . حتی قضات آمریکا جرائم کوچک را برای بررسی به میانجی‌گران حرفه‌ای واگذار می ‌کردند و احکام صادره از سوی آنان از جانب محاکم قضایی حمایت و اجرا می ‌گردید . بر این اساس مطالعه بر روی شیوه های جایگزین حل و فصل اختلافات در کانون توجه حقوق ‌دانان کامن لا و به ویژه ایالات متحده آمریکا قرار گرفت.

در گزارشی که در مجله Access to Justice در سال ۱۹۷۹ در بررسی روند شیوه های حل اختلاف در آمریکا منتشر شد ۵ ویژگی عمده که سبب فراگیری این روش‌ها در مقایسه با دادرسی در محاکم قضایی شدند به شرح زیر عنوان گردیدند :

۱- ارائه کمک های حقوقی وسیع

۲- نمایندگی منافع عمومی

۳- ظهور رویکرد دسترسی به عدالت برای همه

۴- تجربه و تکامل روش‌های حقوقی گذشته

۵- توسعه تئوری حل و فصل اختلافات

اولین موج رویکرد حل اختلافات به سال ۱۹۶۵ یعنی زمانی که طرح ارائه خدمات مشاوره‌ای و وکالتی به مراجعان تهی ‌دست دادگاه‌های آمریکا عنوان شد بازمی ‌گردد. متعاقب آن و در سال‌های دهه ۷۰ قرن گذشته در اعتراض به عدم کارایی و نقایص عدیده سیستم قضایی آمریکا بحث شیوه های جایگزین حل و فصل اختلافات رواج بسیاری پیدا کرد .

در آن زمان تلاش بر این بود تا با ارائه مشاوره و راهنمایی ‌های حقوقی ضمن توانمندسازی ایشان به حل اختلافات به طول علی‌الرأس ، بسیاری از هزینه های دادرسی قضایی تحمیلی به طرفین متنازع را کاهش دهند .

مرحله دیگری که رویکرد فراگیر شدن حل و فصل اختلافات شاهد آن بود، مطرح شدن رویکرد مبتنی بر حمایت از منافع طرفین متنازع با تأکید بر صیانت از منافع عمومی جامعه جهانی بود. این مطلب بیشتر در مواردی مصداق داشت که به طور مثال یک شخص حقیقی یا حقوقی از اهرم‌های قدرت کافی برای تضمین حفظ منافع خود در جریان رسیدگی به اختلاف برخوردار نیست اما از لحاظ ادله اثبات دعوا و وجاهت ادعاهای مطروحه ذی‌حق می‌باشد.

حامیان استفاده از روش‌های جایگزین حل و فصل اختلافات بر این عقیده‌اند که در رسیدگی به اختلافات باید از چارچوب‌های محدود کننده رسیدگی قضایی در محاکم دولتی پا را فراتر نهاد و فضایی را ایجاد کرد که در آن حقوقدان با شجاعت در دفاع از حق و حقیقت به جلو گام بردارد و تمامی موانع را از سر راه خود بردارد . همین روند نهایتاًً منجر به استفاده از شیوه های غیررسمی و غیردولتی حل و فصل اختلافات مانند مذاکره، میانجی‌گری و دیگر روش‌های مبتنی بر توافق طرفین شد.

در بررسی ریشه‌های اصلی روش‌های حل اختلافات ضروریست تا مواردی مانند آموزه‌های برخاسته از رویه‌های سیاسی بین‌المللی، حقوق ملی و زمینه‌هایی از قبیل تجربیات حاصله در مدیریت نیروی انسانی و حتی ساختارهای مذهبی را تحت بررسی و امعان نظر قرار داد .

موج سوم رویکرد فراگیر شدن روش‌های جایگزین حل و فصل اختلافات با ظهور جنبش حقوقی تحت عنوان «عدالت و دسترسی به قانون برای همه» مقارن است و تمامی نهادها، اشخاص و طیف‌های حقوقی ‌دخیل در مدیریت و رسیدگی به اختلافات در جوامع مدرن را ‌در برمی گرفت.

در این زمان بود که دگرگونی ‌های عظیمی در عرصه دانش حقوق پدید آمد و اصلاحات گسترده‌ای در آئین دادرسی و ساختار دادگاه به وجود آمد علاوه بر این در سطح وسیع از نیروهای کارآزموده و متخصص کمک گرفته شد و شیوه های گوناگون حل و فصل اختلافات در عمل در بوته آزمایش گذارده شدند.

از ما حصل این اقدامات چنین به دست آمد که روش‌های حل اختلاف نظام مند جوابگوی نیازهای حقوقی جامعه مدرن هستند علاوه بر این ، نظام مندی روش حل اختلاف به طور مستقیم تحت تأثیر قانون به کار رفته برای رسیدگی مؤثر و کارامد است.

ج: میــزان تــلاش: در نظریه بندورا افرادی که احســاس خودکارآمــدی بالاتری دارند، با شــدت و پشتکار بیشــتری تلاش می‌کنند. البته بین تأثیر احســاس خودکارآمدی بر میزان تلاش به هنــگام یادگیری و تأثیر آن بر اجرای مهارت های فراگرفته شده، تفاوت وجود دارد. زیرا افراد با خودکارآمدی بالا ممکن اســت احســاس کنند که به تلاش برای یادگیری ایــن مهارت ها نیاز چندانی ندارند ( مرادی، ۱۳۸۹) .

د: میزان اســتقامت و پشــتکار: بندورا(۱۹۹۷) معتقد اســت که خودکارآمدی درک شــده در میزان اســتقامت، جدیت و پشتکار فرد در نیــل به اهداف مورد انتظار در برخورد با موانع، اثر می‌گذارد. افراد کارآمد در مواجهه با رویدادهای دشــوار، اســتقامت و پشتکار زیادی بــه خرج می‌دهند و از نتایج مختلف فــردی و محیطی بازخوردهای مثبت می گیرند که آن بازخوردها به نوبه‏ی خود به‏عنوان تقویت‌کننده یــا قدرت دهنده بــه خودکارآمدی عمل می‌کنند. بـالعکس افراد با خودکارآمدی پایین و یا افرادی که در کسب نتایج مورد انتظار تلاش نمی‌کنند، بازخوردهایی که نشــانگر عدم توانمندی در انجام وظایف است، دریافت می‌کنند (عبداللهی،۱۳۸۵(.

ه: استرس و فشــار روانی: خودکارآمدی بر میزان استرس و فشار روانی و افســردگی ناشــی از موقعیت های تهدید‌کننده اثر می‌گذارد. افراد با کارآمدی بالا در موقعیت های فشــارزا سطح فشار روانی خود را کاهــش می‌دهند. ولی افــراد دارای خودکارآمدی پایین در کنترل تهدیدهــا، اضطراب بالایی را تجربه می‌کنند و عدم کارآمدی خود را گسترش می‌دهند، بسیاری از جنبه‌های محیطی را پرخطر و تهدیدزا می بینند، که این امر می‌تواند موجب استرس و فشار روانی فرد شود. افرادی که بــاور دارند می‌توانند تهدیدها و پافشــاری های بالقوه را کنترل کنند، عوامل آشفته ســاز را به ذهن خــود راه نمی دهند و در نتیجه به‏وسیله‏ آن ها آشفته نمی شوند (هاشمیان،۱۳۸۹(.

۲-۲-۱-۳-فرایندهای عاطفی

موفقیت و پیروزی هر انسانی در زندگی، کسب و کار، دوست‌یابی یا هر اقدام دیگر، حاصل تصور و نگرش مثبت شخصی از خویشتن است. این نگرش مثبت است که فرد را به سوی موفقیت می‌کشاند و برعکس نگرش منفی از خود و دیگران باعث می شود که ذهن انسان به جای استفاده از فرصت ها، صرف فکر کردن به مشکلات شود که در دراز مدت می‌تواند اثرات سوء دیگری در رفتار و خلق‏ و خو با دیگران داشته باشد. تجربه های ناشی ازموفقیت و یا شکست کارکنان در طول سال های خدمت، تصورات آنان را در رابطه با توانایی هایشان نسبت به انجام وظایف شغلی تحت تأثیرقرار می‌دهد. اگر کارمند معتقد باشد که قبلا وظیفه‏ مشابهی را با موفقیت انجام داده است، احتمالا با وظایف و فعالیت های بعدی، بیشتر با نگاه مثبت برخورد خواهد کرد و اگر با شکســت مواجه شده باشد، به تکالیف بعدی با نوعی نگاه منفی روبه ‏رو خواهد شد. بندورا(۲۰۰۰) معتقد است که حل این مسأله یا موفقیت در انجام یک وظیفه‏ خاص، تجربه‏ی هیجانی را ایجاد می‌کند که موجب تمایل وگرایش به درگیر شدن برای رسیدن به حد تسلط در مسائل آینده در افراد می شود و احساس کارآمدی آنان را افزایش می‌دهد (عبداللهی،۱۳۸۵(.

۲-۲-۱-۴- فرایندهای انتخابی

افــرادی که حس خودکارآمدی قوی دارند، مجدداً موقعیت هایی را انتخاب می‌کنند که در آن ها موفق شــوند. همچنین این اشخاص در اجرای کارها وکســب نتایج مطلوب فعال تر هستند. برعکس، افرادی که احســاس اثربخشــی نمی‌کنند، به تماشــاچیانی غیرفعال تبدیل می شــوند که دنیا را علیه خود می دانند و نسبت به کنترل وقایعی که در زندگی آن ها رخ می‌دهد احســاس ضعف دارند (بندورا،۲۰۰۱). به نظر بندورا (۱۹۹۹) فرآیندهــای انتخابی بــه توانایی افراد در ایجــاد محیط مطلوب و ســودمند و کنترل نســبی برآنچه در زندگی روزمــره با آن مواجه می‌شوند، اشــاره دارد. افراد تا حدی در شکل‏دهی محیط خود نقش دارند، ‌بنابرین‏ باورهای خودکارآمدی از طریق تأثیر بر انواع فعالیت ها و محیط هایی که افراد انتخاب می‌کنند، می‌تواند زندگی آن ها را شکل دهد. افراد از طریق انتخاب هایی که انجام می‌دهند، قابلیت ها، علائق و ارتباطات اجتماعی را که تعیین‌کننده‏ی جریان زندگی آنان اســت را پرورش می‌دهند. هــر عاملی که بر رفتار انتخابــی تأثیر می‌گذارد، می‌تواند عمیقا در جهت رشد فردی نقش داشته باشد (غالمی رنانی، ۱۳۸۴).

۲-۲-۲- ظرفیت ها و قابلیت های مؤثر در خودکارآمدی

بندورا (۲۰۰۰) معتقد اســت که انســان برای کســب اطلاعات، تصمیم گیری، حل مشکلات، مدیریت محیط و تمامی فرآیندهایی که خودکارآمدی فردی را تعیین می‌کند، به قابلیت های مهمی نیاز دارد. که شامل قابلیت دوراندیشی، قابلیت جایگزینی، قابلیت رمزگذاری، قابلیت خودســامانی، و قابلیت خوداندیشی هستند. به زعم بندورا، افراد به‏ وسیله‏ این قابلیت ها در رفتارهای خود، بیش از پیش، فعال خواهند شد و قادر می‌شوند تا عملکردهای فردی خود را بهبود ببخشند. این ظرفیت ها در کنترل اتفاقاتی که بر زندگی تأثیر می‌گذارد، تأثیر زیادی دارند (شاوران،۱۳۹۰(.

این قابلیت ها برای ایجاد، تنظیم و نگهداری رفتاری خاص از سوی افراد به‏کارگرفته می شود. و به عنوان مفاهیم شناختی در تعیین سرنوشــت افراد نقش مهمی ایفا می‌کنند (شماعی زاده،۱۳۸۴ .(در این بخش بــه توضیح مختصری ‌در مورد ایــن مفاهیم پرداخته می شود.

۲-۲-۲-۱- قابلیت رمزگذاری

قابلیت رمزگذاری به افراد اجــازه می‌دهد که به‏طور موفقیت آمیز نسبت به محیط خاصی که در آن قرار دارند واکنش نشان داده، آن را تغییردهند و یا با آن سازگار شوند. با بهره گرفتن از رمزها، اطلاعات مربوط به تجربه های مشاهده شده با مدل های شناختی درونی پردازش شده و فوراً جایگزین اطلاعات قبلی می شود و از آن برای هدایت رفتارهای بعدی استفاده می شود (شماعی زاده، ۱۳۸۴).

۲-۲-۲-۲- قابلیت دوراندیشی

افراد از طریق قابلیت دوراندیشــی، هدف‏گذاری کرده و برای خود یک نقشه‏ی عملیاتی طرح می‌کنند. شاوران (۱۳۹۰) از بندورا (۲۰۰۱) نقل می‌کند که رفتارهای انسان واکنشــی نبوده و از قبل رمزگذاری شده اند، ولی تحت تأثیر شــرایط فردی و محیط پیرامون او هستند. این امر مستلزم آن است که شخص قبل از تجربه‏ی یک پدیده و مشاهده‏ی پیامد متعاقب آن، جهت گیری خود را سازماندهی کنند. قابلیت های دوراندیشی به‏صورت الگوبرداری نیز ذخیره می شــوند. ‌بنابرین‏ فرد می‌تواند نتایج کارها را بدون اینکه آن ها را تجربه کرده باشد، پیش‌بینی کند.

۲-۲-۲-۳- قابلیت جایگزینی و الگوبرداری