۳- مدیریت روابط: فاکتورى که شاید مهم‌ترین بخش مدیریت زنجیره تامین به خاطر ساخت و فرم آن باشد، مدیریت روابط در زنجیره تامین است. مدیریت روابط، تاثیر شگرفى بر همه زمینه‌هاى زنجیره تامین و همچنین سطح عملکرد آن دارد. در بسیارى از موارد، سیستم هاى اطلاعاتى و تکنولوژى مورد نیاز براى فعالیت‌هاى مدیریت زنجیره تامین به سهولت در دسترس بوده و مى توانند دریک دوره زمانى نسبتا کوتاه تکمیل و به کار گمارده شوند. اما بسیارى از شکست‌هاى آغازین در زنجیره تامین، معلول انتقال ضعیف انتظارات و توقعات و نتیجه رفتارهایى است که بین طرفین درگیر در زنجیره به وقوع مى پیوندد. علاوه بر این، مهم‌ترین فاکتور براى مدیریت موفق زنجیره تامین، ارتباط مطمئن میان شرکا در زنجیره است، به گونه اى که شرکا اعتماد متقابل به قابلیت‌ها و عملیات یکدیگر داشته باشند. درتوسعه هر زنجیره تامین یکپارچه، توسعه اطمینان و اعتماد در میان شرکا و طرح قابلیت اطمینان براى آن ها از عناصر بحرانى و مهم براى نیل به موفقیت است(Rao, 2006).

۲-۲-۵) مدل‌های زنجیره تأمین

1. مدل مرجع عملیات زنجیره تأمین (SCOR)^[11]

مدل مرجع عملیاتی زنجیره تامین توسط انجمن زنجیره تامین بسط و گسترش یافته است. این انجمن یک نهاد مستقل و غیر انتفاعی بوده که این مدل را به عنوان یک استاندارد میان صنعتی خلق نموده اند(Srvulaki & Davis, 2010). مدل مرجع عملیاتی زنجیره تأمین (SCOR) به عنوان یک مدل فرآیندگرا از سال ١٩٩۶ به عنوان یک مدل مرجع برای زنجیره های تأمین مختلف مورد اسقبال مدیران شرکت ها و محققین واقع شده است. SCOR به عنوان اولین چارچوب کلی برای ارزیابی و بهبود مدیریت و عملکرد زنجیره تأمین بوده و نخستین مدلی است که می‌تواند برای پیکربندی زنجیره تأمین بر اساس استراتژی کسب و کار استفاده شود(Tallontire, 2001). مدل SCOR فرآیندهای زنجیره تأمین را در ۵ گروه برنامه ریزی، منبع یابی، تولید، تحویل و برگشت دسته بندی می‌کند. هم چنین این مدل، اندا ه گیری عملکرد و ابزارهای حمایتی مناسب را برای هر فعالیت تعریف می‌کند. عملکرد زنجیره تأمین در مدل SCOR با ویژگی های قابلیت اطمینان، ‌پاسخ‌گویی‌، انعطاف پذیری، هزینه و دارایی سنجیده می شود که خود شامل زیرشاخص های متعددی هستند(Yu-jun, 2010). چهار سطح کلی از مدیریت زنجیره تأمین در SCOR وجود دارد:

سطح اول مدل اسکور: سطح اول مدل اسکور که به آن سطح عالی نیز می‌گویند، محدوده و محتوای فرآیندهای مدیریت زنجیره تامین را در بالاترین سطح یعنی سطح راهبردی تعریف می کند. فرآیندهای این سطح عبارتند از :

1. 1. برنامه ریزی: ارزیابی منابع محلی و منابع زنجیره تامین ،جمع‌ آوری و اولویت دهی به تقاضا و الزامات تقاضا، برنامه ریزی برای زنجیره تامین، برنامه ریزی برای منبع یابی، برنامه ریزی تولید، برنامه ریزی توزیع و تحویل کالا و در نهایت برنامه ریزی جهت ارائه خدمات پس از فروش و بازگشت.

1. 1. منبع یابی: اجرای برنامه های منبع یابی ،دریافت مواد اولیه، بازرسی مواد دریافتی، اقدام جهت پرداخت در قبال مواد اولیه و یا کالای تمام شده که از عرضه کننده بالادستی دریافت گردیده است.

1. 1. ساخت: اجرای برنامه تولید، درخواست و دریافت مواد اولیه، طراحی، ساخت، مونتاژ و آزمایش و بسته بندی کالا.

1. 1. تحویل: اجرای برنامه تحویل، فرآیندهای مدیریت سفارشات، انتخاب حمل کنندگان، تحویل و پردازش صورتحساب محصولات .

1. بازگشت: اجرای برنامه بازگشت، بازگشت کالای معیوب، خدمات گارانتی و بازگشت اضافه تحویل(Srvulaki & Davis, 2010).

سطح دوم مدل اسکور: سطح دوم مدل که به آن سطح پیکره بندی نیز می‌گویند، سطح دوم این فرایند مقوله ها و خدمات به ‌عنوان خط مشی برای شرکت ها تا فعالیت های استراتژیک را تکمیل کند. فرآیندهای زنجیره تامین را در سه مقوله کلی دسته بندی می کند:

فرآیندهای برنامه ریزی، فرآیندهای اجرا و فرآیندهای توانمندسازی. فرایند برنامه ریزی شامل تمامی فرآیندهای لازم جهت اجرای زنجیره تامین می‌باشد که عبارت است از: برنامه ریزی کل زنجیره، منبع یابی، ساخت، تحویل و بازگشت. فرآیندهای اجرا تمامی فرآیندهایی که وضعیت مواد دریافتی از منبع را به سوی کالای تمام شده تغییر می‌دهد را در بر می‌گیرد. این فرآیندها در چهار حوزه قرار می گیرند که در مدل اسکور در سه نوع کلی دسته بندی می‌گردند: کالای ساخت جهت انبار، کالای ساخت جهت سفارش و کالای مهندسی جهت سفارش (Fayez, 2005).

سطح سوم مدل اسکور: این سطح که سطح تجزیه نیز نامیده می شود، سطوح فرایند عنصر را در بر می‌گیرد که توانایی رقابت در انتخاب موفقیت آمیز بازارها تعریف می شود. این سطح سطحی است که شرکت ها فعالیت های استراتژیک خودشان را کمی تغییر می‌دهند (در جهت بهتر شدن ).

فرآیندهای سطح دوم را به زیرفرآیندهای معادل هر یک تفکیک می کند. هر فرایند در این سطح به صورت کلی تعریف گردیده و ورودی ها و خروجی های هر یک تعیین می‌گردد. در این سطح زنجیره تامین شکل می‌گیرد و عناصر فرآیندی از نوع برنامه ریزی و توانمندی در یک توالی منطقی نمایش داده می شود (Yu-jun, 2010).

نهایتاً سطح چهارم سطح ابزاری هست، جایی که فعالیت های خاص مدیریت زنجیره تأمین جهت انطباق با شرایط متغیر تجارت تعریف شده است. توجه به تمرکز راهبردی، عملیاتی و یا فنی شاخص ها که مطالعات گوناسکاران (٢٠٠١) بدان معطوف بوده است (Beamon, 1999). فرایند های موجود در زنجیره که این شاخص ها به آن مرتبط می‌گردند که در تحقیقات چان و کی (۲۰۰۳)، هانگ و همکاران (۲٠٠۴)، لاکامی و مک کارمک (٢٠٠۴) و استفنز (٢٠٠١) مورد توجه بوده است (Beamon, 1999).

جدول ۲-۱ : نقاط قوت و ضعف مدل های SCOR (Qronfelh,S. 2010)

نقاط قوت
نقاط ضعف

تمام ارتباطات و تعاملات شرکت و مشتری را در نظر می‌گیرد ؛

ناکافی بودن ابزار متدلوژی ها یا تکنیک ها برای اجرای پروژه های شناسایی شده توسط SCOR زیرساخت ضعیف برنامه ای برای سازماندهی و اداره همزمان فعالیت های پروژه ؛

شرحی از فرآیندهای استاندارد که زنجیره تأمین را تشکیل می‌دهد؛

در برگیرنده موارد آموزش ، کیفیت و فن آوری اطلاعات است اما در مدل صریحًا به آن اشاره نمی شود؛

چارچوبی از روابط در میان فرآیندهای استاندارد؛

برای دستیابی به کل مدل سازمان باید در انجمن زنجیره تامین عضو باشید ‌بنابرین‏ تمام امکانات مدل قابل دست یابی نیست

دارای تعاریف استاندارد، واژگان و معیارهای اندازه گیری برای زنجیره تامین؛

اقدامات مدیریت، که بهترین عملکرد را در پی خواهد داشت؛

منابع داده ای به کار گرفته شده برای مقایسه با بهترین های صنعت و رقابت دارد؛

این مدل مخصوص زنجیره تأمین در سطوح بلوغ مختلف است .

آب گرفتگی دوره ای جلگه های سیلابی و سایر تالاب ها، حاصلخیزی خاک ها را افزایش می‌دهد و حاصلخیزی زمین های مجاور جلگه را حفظ می‌کند.

در سراسر غرب آفریقا، به طور ویژه در جلگه های سیلابی مهمی همچون رودخانه Inne Niger در مالی، کشت برنج به دلیل فواید سیلاب سالیانه توسعه یافته است. در منطقه Kelqinمغولستان، پرورش حیوانات ۴۹ درصد از اقتصاد بومی را در بر می‌گیرد و حاشیه های تالاب های بزرگ، زمین های مرطوبی را در محیط زیست کم آب و باران ایجاد می‌کند، که کشاورزان علوفه طبیعی را برای اسب ها، گله گوسفندان خود برداشت می‌کنند.

علاوه بر این، تالاب ها فراورده های دیگری نیز دارند، از جمله ساقه های گیاهان (نی ها) به منظور به کارگیری در سقف خانه و حصیربافی، همچنین فراورده های دارویی و میوه جاتی که راهی برای کسب درامد روستاهای محلی هستند. (Barbier,1997,113)

تامین کننده آب

تالاب ها منبع آبی مهمی به منظور استفاده بومی، کشاورزی یا صنعتی هستند. عمق کم آب یکی از مختصات انواع زیادی از تالاب ها از جمله دریاچه ها، رودخانه ها، باتلاق ها و مرداب ها به شمار می‌روند و ‌بنابرین‏ به آسانی قابلیت دسترسی به منظور استفاده مستقیم را دارند.

حمل و نقل از طریق آب

اغلب اجتماعات انسانی ساکن بر روی تالاب ها به نحو محدودی توسعه یافته اند و استفاده از راه های آبی به عنوان راهکاری برای حمل و نقل این اجتماعات است. در دریاچه Titicaca (بزرگترین دریاچه آمریکای جنوبی در مرز پرو و بولیوی) مردم بر روی سطوحی شناور از چوب های حصیری زندگی می‌کنند و ارتباط بین مردم به طور کامل از طریق قایق است. در امتداد ساحل اقانوس آرام در نیکاراگوئه، کانال هایی در محدوده جنگل های مانگرو تعبیه گردیده اند که صرفا راهی برای ارتباط بین منازل و سکونتگاه ها به شمار می‌روند. (Barbier,1997,114)

کود گیاه

بسیاری از تالاب ها در تغییرات حاره ای و رطوبتی از طریق خاک های کودی نقش ایفا می‌کنند. کود گیاه می‌تواند یک منبع سوخت ارزشمند به شمار رود و به منظور کسب درآمد مردمان بومی مورد استخراج قرار گیرد. کود گیاه ایجاد شده در تالاب ها در کشورهای توسعه یافته به منظور استفاده در باغ و باغچه مورد تقاضا می‌باشد و به همین دلیل با همکاری شرکت‌های چند ملیتی استخراج می‌شوند. (Barbier,1997,115)

گفتار دوم: کارکردهای تالاب

کنترل سیلاب

کنترل سیلاب از طریق تالاب ها، به نوع تالاب بستگی دارد. حاشیه و لبه رودخانه پر از آب، امکان ذخیره اندکی از آب را می‌دهد، ‌بنابرین‏ باران یا روان آب های جاری شده مستقیما به رودخانه وارد می شود، که این مسئله مد رودخانه را افزایش می‌دهد.

در مقابل، جلگه های سیلابی مقدار زیادی از آب سیلاب ها را در خود نگه می‌دارد. این مسئله، افزایش حداکثری سیلاب را کاهش می دهدو در نهایت خطر سیلاب را در پایین دست رودخانه کاهش می‌دهد.

در رودخانه Charles ،ماساچوست آمریکا، پایندگی (وجود) ۳،۸۰۰ هکتار از تالاب ها در امتداد جریان اصلی، فرورفتگی طبیعی را از آب سیلابی ایجاد می‌کند. ارزیابی شده است، اگر این تالاب ها به واسطه بهره برداری نامتعارف نابود گردند، خسارت های ناشی از افزایش سیلاب، بالغ بر ۱۷ میلیون دلار در هر سال خواهد بود (مؤسسه‌ مهندسان ارتش آمریکا). (Barbier,1997,113)

حمایت در مقابل طوفان و نابسامانی های جوی

طوفان های ساحلی، منجر به سیلاب شدید در بسیاری از مناطق جهانی از هلند تا بنگلادش می‌گردد. تالاب های ساحلی و به ویژه مانگروها، به بی اثر شدن شدت طوفان و کاهش خسارات ناشی از باد و امواج کمک می‌کند. (Barbier,1997,114)

رودخانه Indus و جنگل‌های مانگرو آن در حمایت از سواحل و بندرگاه های مهم پاکستان از جمله بندر Qasim در برابر بادهای مانسون جنوب غربی کمک کننده می‌باشند. ‌بنابرین‏ اجتناب از لایروبی شدید ضرورت دارد. در نوامبر ۱۹۹۳، زمانی که طوفان سواحل Keti bunder را در هم کوبید، منطقه خالی از مانگروها بود و در نتیجه آن خسارت قابل توجهی به وجود آورد. این در حالیست که سواحلShah Bunder به دلیل حفاظت در نتیجه آن جنگل های مانگرو آسیب جدی ندید. (Meynell,1995,17)

تقویت آب زیر زمینی

تالاب ها به دلیل خاصیت اسفنجی خود که در واقع آب های منحرف در سطح زمین را جذب و به آرامی به سطح زمین برمی گردانند، نقش ویژه ای را در تغذیه و تقویت سفره های آب زیرزمینی ایفا می‌کنند. البته باید اشاره کرد برخی از تالاب ها به دلیل نوع و کیفیت خاک که از ویژگی نفوذ ناپذیری برخوردارند، از ارائه این کارکرد ناتوانند.

کاهش رسوب گذاری

تالاب ها رسوب را از روان آب های سطحی خارج می‌کنند و ‌به این صورت، رسوب گذاری در جریان های آب و نهرها را کاهش می‌دهند. (رشیدی,۳۷۷,۱۳۸۹)

حفاظت و نگهداری

باتلاق های اسیدی به طور ویژه از بقایای انسانی و باستان شناسی محافظت می نمایند. برای مثال، اثرات ایجاد شده توسط انسان‌های ماقبل تاریخ در سطوح Somerset انگلیس و اجساد حفاظت شده در دانمارک یافت شده است. (Barbier,1997,115)

کاهش آلودگی آب ها

تاثیر تالاب ها در بهبود کیفیت محیط زیست آبی قابل انکار نیست. تالاب ها به صورت طبیعی آلودگی رودخانه هایی را که به آن ها وارد می‌شوند را تصفیه می‌کنند. به عبارتی آب آلوده را دریافت می‌کنند و به جای آن آب پاکیزه تحویل می‌دهند. .(رشیدی,۳۷۸,۱۳۸۹)

گفتار سوم: نقش تالاب ها در محیط زیست جهانی

تنوع زیستی

تالاب ها زیستگاه هایی غنی و با ارزشی برای بسیاری از گونه های گیاه و جانوری قلمداد می‌شوند.

تالاب ها می‌توانند میزان گستره وسیعی از گونه های میکروبی ، گیاهان ، حشرات، دوزیستان، خزندگان ، پرندگان، ماهی و پستانداران باشند . همه این گونه ها ارتباط نزدیکی با تالاب ها و به یکدیگر دارند که یک چرخه حیاتی و مجموعه پیچیده ایی از واکنش های متقابل را شکل می‌دهند. اگر گونه ای حذف شود، کل شبکه اکولوژیکی در خطر است که می‌تواند در طی زمان منجر به فقدان یک اکوسیستم شود. (کولاسوریا,۴۵۴,۱۳۹۰)

بالغ بر یک سوم گونه های جانوری یا در تالاب ها زندگی می‌کنند یا به تالاب ها وابسته اند. به عنوان مثال در ایران ۵۱۴ گونه پرنده وجود دارد که ۱۴۰ گونه از پرندگان در تالاب ها زندگی می‌کنند.. (رشیدی,۳۷۵,۱۳۸۹)

ارزیابی شده است که تالاب های آب شیرین بیش از ۴۰ درصد از تمام گونه های جهانی و ۱۲ درصد از گونه های جانوری را در خود حفظ می‌کنند. تالاب های محصور در خشکی اهمیت زیادی در حفاظت از گونه های بومی دارند؛ برای مثال دریاچه تانگانیکا در آفریقای مرکزی از ۶۲۳ گونه جانوری بومی حمایت به عمل می آورد.^۱

میراث فرهنگی و طبیعی

تالاب ها ارزش های زیبایی شناختی، آموزشی، فرهنگی، ملی و معنوی درخوری را فراهم می نمایند. همچنین بخش عظیمی از امکانات به منظور انواع مسافرت ها مانند توریسم و تفریح از طریق مناطق تالابی قابل استفاده است. تالاب ها منافع اقتصادی و غیر اقتصادی را برای انسان ها فراهم می نمایند، البته ارزش اقتصادی تالاب هایی که صرفا از لحاظ فرهنگی دارای اهمیت هستند بیش از تالاب هایی است که از لحاظ برداشت های اقتصادی دارای اهمیت می‌باشند. (Horwitz,2012,19)

بیانی و همکاران(۱۳۸۵) پژوهشی را با عنوان رابطه ی ابعاد بهزیستی روانشناختی و سلامت عمومی در دانشجویان دانشگاه آزاد واحد آزاد شهر( ۸۶-۱۳۸۵) انجام داده‌اند. نتایج نشان داده است که بین مقیاس های بهزیستی روانشناختی و پرسشنامه ی سلامت عمومی رابطه ی منفی و معناداری وجود دارد. با افزایش سطح بهزیستی روانشناختی در میزان سلامت عمومی نیز بهبود مشاهده شده است. با توجه به همبستگی معناداری که بین ابعاد بهزیستی روانشناختی و سلامت عمومی به دست آمده می توان گفت که این دو سازه با همدیگر مرتبط هستند و تغییر در یکی از این متغیر ها معمولا با متغیر دیگری همراه خواهد بود. نتایج نشان داده که رابطه ی بین اضطراب و ابعاد ارتباط مثبت با دیگران، خود مختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد شخصی منفی و معنادار است. همچنین نتایج نشان داده است که رابطه ی منفی و معنادار افسردگی با پذیرش خود، ارتباط مثبت با دیگران، خود مختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد شخصی است. نتایج نشان داده که بین نشانه های جسمانی و ارتباط مثبت با دیگران، خود مختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد شخصی رابطه ی منفی و معناداری وجود دارد. نتایج این پژوهش نشان داده که مقیاس های بهزیستی روانشناختی از پایایی قابل قبول برخوردار است.

نیسی و همکاران(۱۳۸۵) پژوهشی با عنوان مقایسه ی سلامت روانی، سازگاری فردی،اجتماعی و عملکرد تحصیل دانش آموزان پایه ی اول فاقد و واجد مادر در دبیرستان های اهواز با کنترل حمایت اجتماعی و هوش دانش آموزان در سال ۱۳۸۵ انجام داده‌اند. نتایج نشان داده است که میانگین سلامت روانی کلی و چهار خرده مقیاس آن در گروه واجد مادر بیشتر از گروه فاقد مادر است و این نتیجه برای پسران و دختران به طور جداگانه صادق است. همچنین میانگین عملکرد تحصیلی گروه فاقد مادر کمتر از گروه واجد مادر است و این نتیجه برای پسران و دختران نیز به طور جداگانه صادق است. میانگین سازگاری فردی، اجتماعی در دو گروه فاقد و واجد مادر تفاوت چندانی باهم ندارند. نتایج نشان داده است که بین گروهای فاقد و واجد مادر(پسران و دختران) حد اقل از لحاظ یکی از متغیرهای سلامت روانی، سازگاری فردی، اجتماعی، عملکرد تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد.

امامی و همکاران(۱۳۸۵) پژوهشی با عنوان مقایسه ی اثر بخشی دو شیوه ی شناختی، رفتاری و آموزش والدین در افزایش عزت نفس دانش آموزان را در سال ۱۳۸۵ انجام دادند. نتایج نشان داده است که فرضیه ی اول، پژوهش یعنی اینکه شیوه ی شناختی، رفتاری عزت نفس دانش آموزان دختر و پسر دوره ی راهنمایی را افزایش می‌دهد، تأیید شد. نتایج دیگر این پژوهش از این قرار است: آموزش والدین، عزت نفس دانش آموزان دختر و پسر دوره ی راهنمایی را افزایش می‌دهد. بین تأثیر دو شیوه ی مذکور در افزایش عزت نفس دانش آموزان دختر و پسر تفاوت وجود دارد. این فرضیه مورد تأیید قرار گرفت. بین تأثیر دو شیوه ی مذکور در افزایش ابعاد مختلف عزت نفس تفاوت وجود دارد این فرضیه تأیید نشد. نتیجه ی عمده ای که از این راه به دست می‌آید این است که: فراهم آوردن موقعیت هایی که نوجوانان بتوانند به طور عملی روش های افزایش عزت نفس را یاد بگیرند، امری ضروری است .

رمزی(۱۳۸۶) در پژوهش با عنوان مقایسه سلامت روانی والدین معلولین ذهنی(سنین پایین تر از ۱۶ سال) مقیم در مراکزشبانه روزی و والدین معلولین ذهنی که هنوز درآین مراکز پذیرش نشده اند ‌به این نتایج رسید: بین مادران کودکان معلول علائم روان تنی، اضطراب، ترس های مرضی، وسواس اجباری، حساسیت درروابط اجتماعی تفاوت معنی دار در سطح۵% وجود دارد. در حالی که مقوله های پرخاشگری افکار پارانوئیدی و روانپرشی تفاوت معنی داری یافت نشد. همچنین بین پدران کودکان معلول ذهنی مقیم ‌در مراکز و پدران کودکان معلول ذهنی در این مراکز پذیرش نشده اند در مقوله های افسردگی، اضطراب و حساسیت در روابط اجتماعی تفاوت معنی دار در سطح ۵% وجود دارد درحالی که در مقوله های علایم روان تنی، ترس های مرضی، و سواس اجباری افکار پارا توئیدی و روان پریشی تفاوت معنی داری یافت نشد.

رجبی و خدایی(۱۳۸۶) پژوهشی با عنوان تأثیر مشاوره گروهی با روش درمان عقلانی، عاطفی، رفتاری بر سلامت عمومی و عزت نفس دانش آموزان انجام دادند. نتایج نشان داده است که واریانسهای دو گروه آزمایش و کنترل در عزت نفس یکسان می‌باشد لذا می توان از تحلیل و واریانس برای تحلیل داده های این بخش استفاده نمود. اما نسبت مشاهده شده آزمون همگنی واریانس لوین برای متغیر سلامت عمومی برابر با ۰۶/۵ است که نشان دهنده عدم برابری واریانس ‌گروه‌های آزمایش و کنترل در متغیر فوق به دست آمده است اما به دلیل برابر بودن اندازه نمونه در دو گروه می توان از مفروضه یکسانی واریانس‌ها چشم پوشی و از آمار پارامتریک استفاده نمود. تفاوت نمره های عزت نفس کلی در مرحله پیش آزمون و پس آزمون پس از کنترل نمره های پیش آزمون در دانش آموزان دختر گروه آزمایش و کنترل برابر ۱۷/۱۱۴ می‌باشد که در سطح آماری کمتر از ۰۱/۰ معنادار است. یعنی آموزش مشاوره گروهی ‌بر اساس درمان عقلانی، عاطفی، رفتاری، عزت نفس کلی را در مرحله پس آزمون افزایش داده است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که پس از کنترل تاثیر پیش آزمون بر نمره های پس آزمون سلامت عمومی، تاثیر گروه معنادار است. این تحلیل نشان می‌دهد که دو گروه فوق از لحاظ میزان سلامت عمومی با یکدیگر تفاوت دارند که با توجه به میانگین های ارائه شده بهبود وضعیت سلامت عمومی در گروه آزمایش تفاوت معناداری با گروه کنترل دارد.

میکائیلی و شهنی(۱۳۸۶) بررسی شیوع کودک آزاری و پیش‌بینی این متغیر از طریق سلامت عمومی والدین، سازگاری، عزت نفس و عملکرد تحصیلی دانش آموز و متغیرهای جمعیت شناختی در دانش آموزان دختر آزاردیده و عادی دوره راهنمایی شهر اهواز انجام دادند. نتایج نشان داده است که حدود ۱۸ درصد آزمودنی ها در معرض کودک آزاری بالاتر از متوسط قرار گرفته اند همچنین، کودک آزاری را می توان از روی متغیرهای سلامت عمومی والدین، سازگاری، عزت نفس وعملکرد تحصیلی دانش آموز و متغیرهای جمعیت شناختی پیش‌بینی نمود.

۳-۳-۱- طول حیات علمی پژوهشگران ایرانی

از آن­جا که آغاز و پایان حیات علمی پژوهشگران هم­زمان نیست، از این رو در یک بازه زمانی معین با پژوهشگرانی برخورد می­کنیم که در مراحل مختلفی از حیات علمی خود هستند. به عبارت دیگر، برخی پژوهشگران در آغاز حیات علمی، برخی در نیمه و برخی در پایان راه هستند. از این رو، ضروری است چنین پژوهش­هایی بر پژوهشگرانی متمرکز شوند که هم در آغاز و هم در طول بازه زمانی مورد بررسی حضور داشته باشند، تا ‌به این ترتیب، مطمئن شویم که طول حیات علمی آنان با بازه زمانی انتخاب شده انطباق دارد. از این رو، به منظور بررسی بهره ­وری علمی پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱-۲۰۱۱، ضروری است پژوهشگرانی که فعالیت علمی همگی آنان در یک بازه زمانی خاص صورت گرفته است مد نظر قرار گیرند یعنی پژوهشگرانی که همگی در سال ۱۹۹۱ دست به انتشار مقاله زده­اند. بدین ترتیب، پژوهشگرانی که بعد از این سال یا در میانه این بازه زمانی به جرگه پژوهشگران پیوسته­اند یا فعالیت خود را بعد از یک وقفه در سال ۱۹۹۱، در سال­های بعد دوباره از سر ‌گرفته‌اند، از دامنه جامعه پژوهش به کنار گذاشته شدند.

بررسی پژوهشگرانی که در سال ۱۹۹۱ در نمایه­نامه استنادی علوم مقاله داشته اند، به شناسایی ۹۵ پژوهشگر منجر شد. وضعیت این پژوهشگران به لحاظ طول حیات علمی آنان مورد بررسی قرار گرفت. همان­گونه که پیش­تر ذکر شد، بازه زمانی مورد بررسی در پژوهش حاضر ۲۱ سال انتخاب شد تا پژوهشگر با بیشترین طول حیات علمی خود در پژوهش حضور یابد. زیرا در غیر این صورت ممکن بود پژوهشگرانی در مراحل مختلف طول حیات علمی خود در جامعه در کنار هم قرار گیرند و امکان مقایسه دقیق را از پژوهشگر سلب کند.

با آن که همه پژوهشگران شناسایی شده، در نقطه آغازین سال ۱۹۹۱ مشترک بودند، بدین معنی که همگی در این سال دارای دست کم یک مقاله بودند، اما بررسی تولیدات علمی آنان در سال­های بعد تا سال ۲۰۱۱ نشان از تنوع بسیار در طول حیات علمی این پژوهشگران داشت، به نحوی که کمترین طول حیات علمی به ۳ سال و بیشترین آن به ۲۱ سال می­رسید.

با توجه به آن که تنوع طول حیات علمی پژوهشگران بسیار بالا بود، به منظور سهولت مقایسه، آنان در سه گروه با طول حیات علمی کوتاه (۳ تا ۷ سال) ، متوسط (۸ تا ۱۴ سال) و بلند (۱۵ تا ۲۱ سال) دسته­بندی شدند. وضعیت تولیدات علمی این پژوهشگران در جدول ۳-۱ به تصویر کشیده شده است. همان­گونه که ملاحظه می­ شود گروه با طول حیات علمی بلند از بیشترین فراوانی (۸۱ تن بالغ بر ۸۵ درصد از کل پژوهشگران) برخوردار هستند. همان­گونه که انتظار می­رود، این گروه بیشترین تولیدات علمی را نیز به خود اختصاص داده است. لازم به ذکر است که در گروه ۱۵ تا ۲۱ سال که به طور کلی شامل ۸۱ پژوهشگر می­ شود، تعداد ۶۷ تن بیشترین طول حیات علمی (۲۱ سال) را داشته اند (جدول ۱۳ پیوست) .

جدول ۳-۱- وضعیت تولید علم پژوهشگران در گروه ­های با طول حیات علمی متفاوت

طول حیات علمی
پژوهشگران
تولیدات علمی
فراوانی
درصد
فراوانی
درصد
۳تا ۷ سال

۸

۴۲/۸

۳۰

۷۱/۰

۸ تا ۱۴ سال

۶

۳۱/۶

۳۹

۹۳/۰

۱۵ تا ۲۱ سال

۸۱

۲۶/۸۵

۴۱۳۷

۳۶/۹۸

جمع

۹۵

۱۰۰

۴۲۰۶

۱۰۰

اکنون، باید دید که روند رشد تولیدات علمی این پژوهشگران در طول سال­های حیات علمی چگونه بوده است. نخست، همبستگی بین تولیدات علمی هر گروه و متغیر سال، به کمک آزمون همبستگی پیرسون بررسی شد. نتایج آزمون که در جدول ۳-۲ به تصویر کشیده شده است، نشان از آن دارد که همبستگی شدید و معناداری در دو گروه با حیات علمی متوسط و بلند وجود دارد، اما همبستگی در گروه با حیات علمی کوتاه معنادار نیست. ضریب همبستگی به دست آمده نشان می­دهد که در گروه با طول حیات علمی متوسط بین تعداد انتشارات و سال­های فعالیت رابطه منفی وجود دارد (۷۹/۰- = r) ، اما رابطه بین دو متغیر در گروه با طول حیات علمی بلند مثبت است (۹۴/۰= r) .

جدول۳-۲- نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین انتشارات و سال در میان پژوهشگران با طول حیات علمی متفاوت

طول حیات علمی
ضریب همبستگی
تعداد سال
سطح معناداری
۲-۷ سال

۷۱/۰-

۷

۰۷۳/۰

۸-۱۴ سال

۷۹/۰-

۱۰

۰۰۶/۰

۱۵-۲۱ سال

۹۴/۰

۲۱

۰۰۰۱/۰

پس از آن به منظور سنجش روند رشد تولیدات علمی دو گروه با طول حیات علمی متوسط و بلند از تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج در نمودارهای ۳-۱ و ۳-۲ به تصویر کشیده شده است. همان­گونه که مشاهده می­ شود معادله خط به دست آمده برای پژوهشگران با طول حیات علمی متوسط در سال­های مورد بررسی رو به کاهش داشته است، اما تعداد انتشارات پژوهشگران با طول حیات بلند رو به افزایش داشته است. با این حال، مقایسه شیب خط به دست آمده برای گروه نخست (۷۹/۰β=-) با شیب خط به دست آمده برای گروه دوم (۹۴/۰β=) نشان از آن دارد که گروه نخست با آهنگی بسیار کند در حال کاهش شمار مقالات است، حال آن که گروه دیگر با آهنگی بسیار تندتر در حال افزایش تعداد مقالات خود است.

نمودار ۳-۱- تحلیل رگرسیون تعداد انتشارات بر حسب سال در پژوهشگران با طول حیات علمی ۸- ۱۴ سال

نمودار ۳-۲- تحلیل رگرسیون تعداد انتشارات بر حسب سال در پژوهشگران با طول حیات علمی ۱۵- ۲۱ سال

ابعاد تعامل

ابعاد درگیری کارکنان در برنامه ریزی

ابعاد آموزش

بیان چشم اندازها

تغییرات سازمانی

برقراری ارتباط باز

تغییرات اساسی در طراحی مجدد فرایند کار

تغییر در قوانین و مقررات کار

توسعه شرح شغل های جدید کار

تبادل اطلاعات

تبادل منابع

یادگیری چگونگی عملکرد تیم

یادگیری توسعه روابط کاری

یادگیری نحوه ترغیب ارتباطات

اطلاع از عملکرد سازمان در عمل

ارزیابی میزان پیشرفت عملکرد سازمانی

کارکنان با کارکاردهای چندگانه

کارکنان با سطوح مختلف شغلی

کارکنان منسجم با اهداف

ابراز تعهد مدیریت ارشد

درگیر کردن اتحادیه های کارکنان

بهره گیری از ‌گروه‌های کارکنان در جهت اجرای مأموریت‌ سازمان

آموزش کارکنان در راستای ارتقای دانش ، مهارت ها و توانایی ها

درگیر کردن کارکنان در برنامه ریزی و سهیم کردن آنان در اطلاعات

تعامل میان مدیران ارشد و کارکنان خط مقدم کاری

توانمندسازی

۲-۱-۵-۶- مدل توانمندسازی بیل هارلی^[۴۲]

‌بر اساس پژوهش هایی که هارلی در سال ۱۹۹۷ انجام داد، بسیاری از تعاریف بیان شده در خصوص توانمندسازی فاقد تعریف دقیقی از معنا در کاربرد است .

هارلی به نقل از کانینگهام معتقد است که پیشینیان همواره به توانمندسازی به منزله یک پدیده قابل قبول عمومی نگریسته و نگاهی سطحی و نه منتقدانه به موضوع داشته اند . وی معتقد است توانمندسازی نوعی راهبرد است که بر پایه ان مدیر می‌تواند تعهد کارکنان را درقبال اعطای مقداری کنترل به آنان به دست آورد.

همچنین جوهره توانمندسازی ، تغییر در نحوه توزیع و اعمال قدرت در درون سازمان است و قدرت نیز یکی از مؤلفه‌ های تعریف عنصر مدیریت است .قدرت مؤلفه‌ ای است پیچیده ، ولی در توانمندسازی می توان قدرت را کنترل بر چگونگی تولید دانست . به نظر هارلی ، قدرت متاع یا کالایی در جیب یک مدیر نیست که آن را بتوان همانند پول به دیگری داد ، بلکه قدرت در ساختار سازمانی و الگوهای آن نهفته و مستتر است .هارلی در تشریح این موضوع ، مهم ترین عنصر در ساختار را سلسله مراتب می‌داند و بر اساس دیدگاه های کلاوسون معتقد است که سلسله مراتب ، کلید اصلی کنترل مدیریتی و هماهنگی تولید و نیز مهم ترین عامل در تعریف قدرت در سازمان است .

به نظر او دیوان سالاری خصوصیتی کلیدی در سازمان‌های مهم امروزی است .در حالی که سازمان با ساختار عمودی ، به صورت ستون فقرات سازمان‌ها باقی مانده است .اشتباه نخست طرفداران سازمان‌های غیر دیوان سالار ، اعتقاد آنان بر چایگزینی تقسیم بندی عمودی رابطه رئیس و مرئوس با گونه های افقی هماهنگی است ؛ در صورتی که ساختار عمودی به صورت ستون فقرات سازمان‌ها باقی مانده است .

هارلی همانند فوی ^[۴۳] بر اهمیت قدرت در توانمندسازی و نقش مدیران در اعطای این قدرت تأکید دارد و به مدیران توصیه می‌کند تا کارکنان را در این قدرت سهیم کنند .

هارلی به نقل از فیشر ^[۴۴] می‌گوید : “کارکنان توانمند آن دسته از کارکنان هستند که نقش خود را در نتایج به دست امده کاملاً حس کنند” . وی توانمندسازی را ابزار هویت می‌داند و معتقد است توانمندسازی یعنی دادن قدرت به افراد است تا صدایشان شنیده شود و بتوانند در برنامه ها اثرگذار باشند .

او معتقد است منطق ‌گروه‌های کاری همانند مدیریت کیفیت فراگیر است . اگر به کارکنان درجه ای از استقلال اعطا شود ، آنان از تخصص خود بهره گرفته ، راه های جدید و بهتری در جهت تولید محصول و خدمات خلق می‌کنند و سرانجام به توسعه بهره وری و اثربخشی سازمانی دست می‌یابند .

هارلی همچنین معتقد است عنصراصلی د رتوانمندسازی ، سهیم شدن کارکنان در اطلاعات و برقراری ارتباط مناسب میان مدیر و کارکنان است که امکان بهره گیری از دانش کارکنان را برای مدیر فراهم می‌سازد .برای مثال ، جلسه های حل مسئله در جهت نیل بع راه حل های مناسب در تولید به مدیر کمک می‌کند ، زیرا وی از آزمایش های کارشناسان کارگاهی بهره فراوان خواهد برد .

مطالعات بیل هارلی به اطلاعات جمع‌ آوری شده در مطالعه روابط صنعتی کاری استرالیا معطوف است . بیل هارلی ، پرسش نامه ای با عنوان مدیریت روابط کارکنان تهیه و آن را بین بیست هزار کارمند از ‌گروه‌های کاری با حداقل بیست نفر توزیع کرد .

وی توانمندسازی را نقطه محوری مدیریت و قابل انعطاف می‌داند ، او معتقد است از دهه ۱۹۹۰ به بعد مباحث توانمندسازی با نگرش به حداکثر رساندن ظرفیت ها در نیروی انسانی ، مطرح شد و در صورت درک کامل از سوی مدیران و کارکنان می‌تواند به آزادسازی انرژی هم افزایی و خلاق در محیط سازمانی منجر شود .

توانمندسازی نه تنها موجب بهبود عملکرد سازمانی شده ، بلکه در سطوح تحتانی ساختار نیز آثار بسیاری برجای گذاشته است .هارلی معتقد است ارتباط معناداری مابین سلسله مراتب سازمانی ، استقلال و توانمندی کارکنان وجود دارد . مدل توانمندسازی هارلی به شرح زیر می‌باشد . (خلج ، ۱۳۸۸ ،۱۰۶-۱۰۴)

شکل شماره ۲-۸ –مدل توانمندسازی بیل هارلی(برگرفته از خلج ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۸، ۱۰۶)

‌گروه‌های مستقل

حلقه های کیفی

جلسه های منظم مدیر و کارکنان

کمیته های مشورتی

نوع کار

چگونگی انجام دادن کار

زمان شروع و پایان کار

سرعت انجام دادن کار

میزان مدیریت

اندازه سازمان

دولتی یا غیر دولتی بودن

جنسیت کارکنان

نوع استخدام

سازو کارهای توانمندسازی

شاخص های استقلال

اجزای سلسله مراتب سازمانی

۲-۱-۵-۷- مدل توانمندسازی مک لاگان و نل^[۴۵]

مک لاگان و نل در سال ۱۹۹۷ یک رویکرد چندبعدی ‌در مورد توانمندسازی کارکنان ارائه داده‌اند . مدل این دو شامل موارد زیر است :

ایجاد نظامی از ارزش های شرکت ، ساختار سیاسی مخالف ساختار سلسله مراتبی ، تسهیل رهبری در اینکه هر شخص مدیر کارهای شخصی خود باشد ، ارتباطات باز و آگاهانه ، روابط مبتنی بر عملکرد کارکنانی که از صنعت و تجارت همانند اقتصاد و امور مالی آگاهی داشته باشند ، افرادی دارای مهارت های حیاتی ، افرادی شایسته در انجام دادن وظایف خود ، کنترل مبتنی بر بازخوردهای حاصل از عملکرد و نظام پرداختی که در قبال عملکرد خوب سازمان به همه افراد پاداش دهد .

به اعتقاد مک لاگان افراد قادرند اختیارات و مسئولیت شان را به سطوح دیگر سازمان که به صورت مستقیم با یک محصول و یا خدمت که همکاران را برای حل مسئله هماهنگ می‌کند ، تفویض کنند . (خلج، ۱۳۸۸ ،۱۰۷-۱۰۶)

شکل شماره ۲-۹– مدل توانمندسازی مک لاگان و نل (برگرفته از خلج ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۸، ۱۰۷)

ابعاد توانمندسازی

نظام پرداخت و پاداش

کنترل مبتنی بر بازخورد

کارکنان آگاه ، شایسته و با مهارت بالا

روابط مبتنی بر عملکرد

ارتباطات باز

تسهیل رهبری

ساختار سیاسی اطلاعاتی

ارزش های شرکت

توانمندسازی

۲-۱-۵-۸- مدل توانمندسازی آرمانی نولر^[۴۶]

نولر طی پژوهشی در سال ۱۹۹۷ مدلی چهار بعدی برای توانمندسازی کارکنان ارائه نمود که آن را مدل آرمانی وبری نامید .