۳-۳-۱- طول حیات علمی پژوهشگران ایرانی
از آنجا که آغاز و پایان حیات علمی پژوهشگران همزمان نیست، از این رو در یک بازه زمانی معین با پژوهشگرانی برخورد میکنیم که در مراحل مختلفی از حیات علمی خود هستند. به عبارت دیگر، برخی پژوهشگران در آغاز حیات علمی، برخی در نیمه و برخی در پایان راه هستند. از این رو، ضروری است چنین پژوهشهایی بر پژوهشگرانی متمرکز شوند که هم در آغاز و هم در طول بازه زمانی مورد بررسی حضور داشته باشند، تا به این ترتیب، مطمئن شویم که طول حیات علمی آنان با بازه زمانی انتخاب شده انطباق دارد. از این رو، به منظور بررسی بهره وری علمی پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱-۲۰۱۱، ضروری است پژوهشگرانی که فعالیت علمی همگی آنان در یک بازه زمانی خاص صورت گرفته است مد نظر قرار گیرند یعنی پژوهشگرانی که همگی در سال ۱۹۹۱ دست به انتشار مقاله زدهاند. بدین ترتیب، پژوهشگرانی که بعد از این سال یا در میانه این بازه زمانی به جرگه پژوهشگران پیوستهاند یا فعالیت خود را بعد از یک وقفه در سال ۱۹۹۱، در سالهای بعد دوباره از سر گرفته‌اند، از دامنه جامعه پژوهش به کنار گذاشته شدند.
بررسی پژوهشگرانی که در سال ۱۹۹۱ در نمایهنامه استنادی علوم مقاله داشته اند، به شناسایی ۹۵ پژوهشگر منجر شد. وضعیت این پژوهشگران به لحاظ طول حیات علمی آنان مورد بررسی قرار گرفت. همانگونه که پیشتر ذکر شد، بازه زمانی مورد بررسی در پژوهش حاضر ۲۱ سال انتخاب شد تا پژوهشگر با بیشترین طول حیات علمی خود در پژوهش حضور یابد. زیرا در غیر این صورت ممکن بود پژوهشگرانی در مراحل مختلف طول حیات علمی خود در جامعه در کنار هم قرار گیرند و امکان مقایسه دقیق را از پژوهشگر سلب کند.
با آن که همه پژوهشگران شناسایی شده، در نقطه آغازین سال ۱۹۹۱ مشترک بودند، بدین معنی که همگی در این سال دارای دست کم یک مقاله بودند، اما بررسی تولیدات علمی آنان در سالهای بعد تا سال ۲۰۱۱ نشان از تنوع بسیار در طول حیات علمی این پژوهشگران داشت، به نحوی که کمترین طول حیات علمی به ۳ سال و بیشترین آن به ۲۱ سال میرسید.
با توجه به آن که تنوع طول حیات علمی پژوهشگران بسیار بالا بود، به منظور سهولت مقایسه، آنان در سه گروه با طول حیات علمی کوتاه (۳ تا ۷ سال) ، متوسط (۸ تا ۱۴ سال) و بلند (۱۵ تا ۲۱ سال) دستهبندی شدند. وضعیت تولیدات علمی این پژوهشگران در جدول ۳-۱ به تصویر کشیده شده است. همانگونه که ملاحظه می شود گروه با طول حیات علمی بلند از بیشترین فراوانی (۸۱ تن بالغ بر ۸۵ درصد از کل پژوهشگران) برخوردار هستند. همانگونه که انتظار میرود، این گروه بیشترین تولیدات علمی را نیز به خود اختصاص داده است. لازم به ذکر است که در گروه ۱۵ تا ۲۱ سال که به طور کلی شامل ۸۱ پژوهشگر می شود، تعداد ۶۷ تن بیشترین طول حیات علمی (۲۱ سال) را داشته اند (جدول ۱۳ پیوست) .
جدول ۳-۱- وضعیت تولید علم پژوهشگران در گروه های با طول حیات علمی متفاوت
طول حیات علمی
پژوهشگران
تولیدات علمی
فراوانی
درصد
فراوانی
درصد
۳تا ۷ سال
۸
۴۲/۸
۳۰
۷۱/۰
۸ تا ۱۴ سال
۶
۳۱/۶
۳۹
۹۳/۰
۱۵ تا ۲۱ سال
۸۱
۲۶/۸۵
۴۱۳۷
۳۶/۹۸
جمع
۹۵
۱۰۰
۴۲۰۶
۱۰۰
اکنون، باید دید که روند رشد تولیدات علمی این پژوهشگران در طول سالهای حیات علمی چگونه بوده است. نخست، همبستگی بین تولیدات علمی هر گروه و متغیر سال، به کمک آزمون همبستگی پیرسون بررسی شد. نتایج آزمون که در جدول ۳-۲ به تصویر کشیده شده است، نشان از آن دارد که همبستگی شدید و معناداری در دو گروه با حیات علمی متوسط و بلند وجود دارد، اما همبستگی در گروه با حیات علمی کوتاه معنادار نیست. ضریب همبستگی به دست آمده نشان میدهد که در گروه با طول حیات علمی متوسط بین تعداد انتشارات و سالهای فعالیت رابطه منفی وجود دارد (۷۹/۰- = r) ، اما رابطه بین دو متغیر در گروه با طول حیات علمی بلند مثبت است (۹۴/۰= r) .
جدول۳-۲- نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین انتشارات و سال در میان پژوهشگران با طول حیات علمی متفاوت
طول حیات علمی
ضریب همبستگی
تعداد سال
سطح معناداری
۲-۷ سال
۷۱/۰-
۷
۰۷۳/۰
۸-۱۴ سال
۷۹/۰-
۱۰
۰۰۶/۰
۱۵-۲۱ سال
۹۴/۰
۲۱
۰۰۰۱/۰
پس از آن به منظور سنجش روند رشد تولیدات علمی دو گروه با طول حیات علمی متوسط و بلند از تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج در نمودارهای ۳-۱ و ۳-۲ به تصویر کشیده شده است. همانگونه که مشاهده می شود معادله خط به دست آمده برای پژوهشگران با طول حیات علمی متوسط در سالهای مورد بررسی رو به کاهش داشته است، اما تعداد انتشارات پژوهشگران با طول حیات بلند رو به افزایش داشته است. با این حال، مقایسه شیب خط به دست آمده برای گروه نخست (۷۹/۰β=-) با شیب خط به دست آمده برای گروه دوم (۹۴/۰β=) نشان از آن دارد که گروه نخست با آهنگی بسیار کند در حال کاهش شمار مقالات است، حال آن که گروه دیگر با آهنگی بسیار تندتر در حال افزایش تعداد مقالات خود است.
نمودار ۳-۱- تحلیل رگرسیون تعداد انتشارات بر حسب سال در پژوهشگران با طول حیات علمی ۸- ۱۴ سال
نمودار ۳-۲- تحلیل رگرسیون تعداد انتشارات بر حسب سال در پژوهشگران با طول حیات علمی ۱۵- ۲۱ سال
