۲ : روش های مختلف تدریس. در دانشگاهی که روش تدریس بر پایه حفظ کردن مطالب یک کتاب یا جزوه استوار است و استاد تنها انتظار فرا گرفتن همان مطالب را داشته باشد به طور طبیعی کتابخانه نقش مؤثری در آموزش دانشجویان نخواهد داشت . زیرا دانشجویان نیازی به مراجعه به کتابخانه برای کسب اطلاعات بیشتر ندارند و کتابدار باید راهی برای جلب دانشجویان به کتابخانه ها پیدا کند . اگر روش تدریس چنان باشد که ضمن بیان رئوس مطالب دانشجویان به مطالعه منابعی در موضوع مورد بحث راهنمایی شوند و برای آنان تکالیفی معین گردد که مطالعه خارج از کلاس را الزامی نماید ، دانشجویان بیشتر به کتابخانه مراجعه خواهند کرد و لازم است مجموعه کتابخانه متناسب با نیاز آن ها غنی تر شود . همچنین اگر برای تفهیم بیشتر مطالب ، تدریس با نمایش اسلاید و فیلم و به کمک پروژکتور انجام شود ، کتابخانه باید به منابع دیداری بیشتری مجهز گردد.

کتابدار می‌تواند با مطالعه تقویمهای درسی استادان ، حضور در کلاس ها و مصاحبه با دانشجویان از روش های مختلف تدریس در دانشگاه مطلع شود . علاوه بر این او باید پیش از آغاز هر سال تحصیلی از استادان بخواهد که فهرست منابع مورد نیاز خود را تهیه و به کتابخانه ارسال کنند . پاسخ استادان ‌به این درخواست نیز تا حدی روش تدریس آنان را مشخص می‌کند .

۳ : برنامه های پژوهشی. در یک دانشگاه خوب ، کار پژوهش از کار آموزش جدا نیست . آموزشی که بر پایه پژوهش استوار نباشد پویا نخواهد بود . تدریس در دانشگاه ها باید بر پایه آخرین اطلاعات باشد و آخرین روش های علمی و تازه ترین کشفیات باید ار آنجا مورد بحث و گفتگو قرار گیرد . پژوهش واقعی با مطالعه پیوندی نا گسستنی دارد و هیچ پژوهنده راستینی نمی تواند خود را از نتایج پژوهش‌های همکارانش در گذشته و حال و در سراسر جهان بی نیاز بداند و این کار بدون مطالعه منظم انتشارات علمی امکان پذیر نیست . کتابدار با اطلاع از وضع پژوهش در دانشگاه و در رشته‌های مختلف آن تصویری از نیازهای جامعه استفاده کننده از کتابخانه به انتشارات علمی به دست می آورد . کتابدار برای اطلاع در این زمینه می‌تواند از همان روش‌هایی که ‌در مورد برنامه های آموزشی گفته شد استفاده کند.

۴ : تعداد دانشجویان و اساتید . این عامل معیاری بسیار مهم در شناخت نیازهای جامعه کتابخانه‌های دانشگاهی است . هرچه تعداد دانشجو و استاد بیشتر باشد ، نیاز به منابع اطلاعاتی بیشتر خواهد شد . تعداد دانشجویان در تعیین نسخه های تکراری از یک کتاب عامل بسیار مهمی به شمار می رود . بدیهی است هرچه تعداد استادان نیز بیشتر باشد ، به کتاب و منابع اطلاعاتی بیشتری نیاز خواهد بود . بدون تردید ، تعداد استادان و اعضای هیئت علمی در هر دانشگاهی کمتر از دانشجویان است ؛ ‌بنابرین‏ کتابداری می‌تواند فهرستی از مشخصات و سوابق تحصیلی ، شغلی و تخصصی تهیه کند. این اطلاعات نیز برای شناخت جامعه کتابخانه و نیازهای آن بسیار مفید است . ( سینایی ، ۱۳۸۹ )

۲-۴-۵ : سازماندهی منابع کتابخانه‌های دانشگاهی.

فهرست نویسی یک کتاب در یک کتابخانه ی تخصصی یا دانشگاهی با همان کتاب در کتابخانه عمومی از جنبه‌های مختلف متفاوت است . در کتابخانه‌های دانشگاهی کتابها به صورت تخصصی تر فهرست نویسی و در نهایت سازمان دهی می‌شوند . به عنوان مثال ؛ کتابی که موضوع آن یکی از زمینه‌های تخصصی پزشکی است ، در یک کتابخانه عمومی به شکلی کلی و نسبتا ساده فهرست نویسی می شود . در حالی که در کتابخانه‌های پزشکی به صورت دقیق تر و با بهره گرفتن از سر عنوان های موضوعی مناسب تر مثل ( سر عنوان های موضوعی پزشکی^[۷]) فهرست نویسی می شود . ( فتاحی ، ۱۳۸۷)

۲-۴-۶ : خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی.

امروز کتابخانه‌های دانشگاهی چیزی فراتر از وجود ساختمان و قفسه های پر از کتاب است . البته فضای دلپذیر و مجموعه به خوبی از منابع مکتوب هم بسیار مهم است اما میزان سنجش یک کتابخانه خوب ، ارائه خدمات و اطلاع رسانی روزآمد با بهره گرفتن از فن آوری اطلاعات و اظهار نظر مثبت مراجعه کنندگان است. کتابخانه دانشگاه در تمام سطوح در برنامه های آموزشی و یادگیری شرکتی فعال دارد . تمام کتابخانه‌های دانشگاهی وظیفه تهیه و تدارک وسایل و ابزار ‌کتاب‌شناسی های لازم نه تنها برای موضوعات مورد علاقه و نیاز بلکه برای آموزش و پرورش و گسترش مجموعه دانشگاهی را بر عهده دارد . کتابخانه وسیله ارائه خدمت ، کمک کردن ، آموزش و یادگیری است . کتابخانه دانشگاهی به ‌گروه‌های مختلف خارج از دانشگاه نیز با سعه صدر و گشاده رویی ارائه خدمت می‌کند . از جمله دانشجویان دانشگاه های دیگر ، مدیران صنایع و تا حدی عموم مردم . تقریبا تمام مواد کتابخانه برای تحقیق و پژوهش در دسترس و اختیار مراجعه کنندگان قرار می‌گیرد ، مگر کتاب های نادر و کتاب های گران قیمت و موادی که نیاز به نگهداری دقیق و استثنایی دارند . تعداد زیادی از کتابها را می توان برای استفاده خارج از کتابخانه به امانت داد. مسئولان کتابخانه‌های دانشگاهی علاقه مندند میزان بهره مندی و بهره وری هر خواننده از کتاب بالا باشد . حتی بعضی از کتابخانه‌های دانشگاهی محدودیتی برای کتاب امانتی ندارند . ( عازم ، ۱۳۹۱)

کتابخانه دانشگاه معمولا مدت زیادی در شبانه روز باز است و به دانشجویان خدمات مختلفی ارائه می‌دهد . برخی از خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی عبارت است از :

۱ : آموزش مراجعان : هدف از آموزش مراجعان ، آماده کردن آنان برای بهره گیری مؤثر از کتابخانه ، پایگاه های اطلاعاتی و اینترنت به منظور دستیابی آسان به منابع اطلاعاتی مورد نیاز است .

۲ : خدمات تکثیر : وجود امکانات کپی برداری ، از ابتدایی ترین و متداول ترین خدمات در کتابخانه‌های دانشگاهی می‌باشد .

۳ : خدمات آگاهی رسانی جاری : خدمات آگاهی رسانی جاری یک کتابخانه دانشگاهی خوب ، متقاضی های خود را نسبت به اطلاعاتی که همیشه مورد علاقه آن ها‌ است روزآمد نگه می‌دارد . و از طریق آگاهی رسانی جاری ، اطلاعات مربوط را از مجلات ، مقالات ، کنفرانس ها و گزارش ها و کتابها را به هر وسیله و روش ممکن به اطلاع متقاضی می رساند .( صمدی ، ۱۳۸۲ )

۴ : اشاعه اطلاعات گزینشی : این فعالیت یک خدمت آگاهی رسانی جاری محسوب می شود که بر اساس نیازهای اطلاعاتی از پیش تایین شده مراجعان کتابخانه صورت می‌گیرد .

۲-۴-۷ : امانت بین کتابخانه ای در کتابخانه‌های دانشگاهی .

رشد عظیم تالیفات و انتشارات در نیم قرن گذشته و افزایش بهای کتاب و نشریات علمی باعث شده حتی بزرگ ترین کتابخانه‌های دانشگاهی نتوانند نیازهای اطلاعاتی مراجعان را تنها از طریق کتابخانه ی خود ، تهیه و ارائه دهند . به منظور رفع این مشکل ، کتابخانه‌های دانشگاهی باید از خدمات امانت بین کتابخانه ای استفاده نمایند . لازمه بهره گیری خدمات مؤثر بین کتابخانه ای ، وجود فهرستگان جامع و دقیق است .

۲-۴-۸ : ساختمان و تجهیزات کتابخانه‌های دانشگاهی .

۲-۲-۱-۴) مدیریت در عصر رنسانس

در نیمه قرن نوزدهم، با گسترش نقش ماشین و روش تولید انبوه، روش های استاندارد شده مورد توجه قرار گرفت. مثلاً «جیمزوات» کوشید تا با استاندارد کردن اطلاعات، زمان انجام دادن کار و عملیات سازمانی، امکان کنترل و هدایت کارهای گسترده و متفاوتی را که نیاز وسیعی به همکاری دسته جمعی داشت فراهم کند. در نیمه دوم قرن نوزدهم، کسانی چون «جوزف وارتون»، مدیریت را به عنوان رشته علمی دانشگاهی بنیاد نهادند و اشخاصی چون «هنری تاون» مباحث پراکنده مدیریت را سازمان دادند (عباس زادگان، ۱۳۶۸، صص۷-۱۹). در اوایل سال‌های ۱۹۰۰ میلادی، فلسفه کامل نظریه کلاسیک سازمان توسط تیلور، فایول و ماکس وبر ارائه شد». در سال‌های دهه ۱۹۲۰ و اوایل دهه ۱۹۳۰ نهضت روابط انسانی، ‌به‌تدریج‌ جانشین نظریه کلاسیک زمان شد(علاقه بند، ۱۳۸۱، ص۴۶).

۲-۲-۲) پیدایش مدیریت و رهبری آموزشی

در حالی که از زمان پیدایش علم مدیریت، بیش از یک قرن می گذرد مدیریت آموزشی حداکثر چهار دهه است که به عنوان یک شاخه از علم مدیریت مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته است. زمانی بود که مدیریت مفهوم راهنمائی و داوری داشت. در سال‌های بین ۱۹۱۰ تا ۱۹۳۰،آثار و نوشته های مربوط به مدیریت و رهبری آموزشی همه درباره هدایت امور و بازرسی آن ها بود. در سال‌های بین ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ به مدیریت و رهبری مبتنی بر آزاداندیشی توجه بسیار شد و در سال‌های بین ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ و حتی در سال ۱۹۳۵ ، عده ای از نویسندگان مدیریت آموزشی را کوششی تعاونی دانستند. به نظر آنان تمام افراد شاغل در یک مدرسه در حال رهبری و هدایت یکدیگرند(وایلز، ۱۳۸۱، ص۴).

۲-۲-۳) ضرورت و اهمیت تربیت مدیران آموزشی متخصص

اندکی تأمل در وظایف مدیران، نقش برجسته­ی آنان را در فعالیت­های جمعی و سازمانی روشن می­سازد. مدیریت در واقع کالبد سازمان­هاست که وظیفه تحرک و نظم بخشیدن به اجزای سازمانی را بر عهده دارد. بدیهی است مدیران به عنوان رهبران سازمانی با وظایف مهم و دشواری روبه­رو هستند که انجام آن ها مستلزم دانش و مهارت بایسته­ای است. به همین مناسبت مدیران به طور مداوم نیاز به کسب و توسعه مهارت­ های حرفه­ای مورد نیاز شغل خود دارند. مدیریت در سازمان­ های آموزشی با دشواری و اهمیت بیشتری همراه است. در سازمان­ های آموزشی اهداف، وظایف و انتظارات، در مقایسه با سایر سازمان­ها، ابهام و پیچیدگی بیشتری دارد. مدیریت از محدود نقش­هایی است که انباشته از تعارض­های بالقوه است. مدیر مدرسه اغلب در یک زمان ناگزیر از قبول دو یا چند نقش ناهماهنگ است که ایفای آن ها همراه با تعارضاتی است. مدیران مدرسه با گروه ­های بسیاری کار ‌می‌کنند که هر کدام انتظارات متفاوتی دارند. این وضع غالباً در مدیران آموزشی ایجاد تنش و تعارض می­کندریال به نحوی که اکثراً نقش خود را مبهم و نامشخص می­بینند و احساس ‌می‌کنند برای این حرفه­ی پیچیده آموزش کافی ندیده­اند (ساکی، ۱۳۸۶، ص۸۱).

آموزش همچنین از فرآیندی پیچیده برخوردار است. انسان پیچیده­ترین مخلوق روی زمین است و آموزش و پرورش با پیچیده­ترین بخش آن، یعنی با ذهن و اندیشه­ آدمی، سروکار دارد. تردیدی نیست که اداره­ی مطلوب سازمان­ها بیش از هرچیز در گرو نحوه­ عملکرد نیروی انسانی آن ها‌ است. نیرویی که قادر است با اتکا به مهارت­ های حرفه­ای خود وظایف محوله را با شایستگی انجام دهد و ‌به این ترتیب رشد پویایی را نصیب سازمان متبوع خود سازد (ساکی، ۱۳۸۶، ص۸۰).

شکی نیست که مدارس با شکل و ظاهر و محتوای کنونی خود پدیده جدیدی است که به طور عمده برای تعلیم خواندن، نوشتن و حساب کردن(که در نتیجه گسترش ارتباطات و مناسبات اقتصادی به ضرورت عینی بسیاری از جوامع انسانی تبدیل شده است) و همچنین در پاسخ به نیاز جوامع برای جامعه پذیر کردن اعضای جوان خود، ایجاد شده و به تدریج مفهوم تربیت را نیز به معنی پرورش جنبه­ های مختلف شخصیت اطفال و توانایی‌های بالقوه آنان، در جوار تعلیم و یا آموزش پذیرفته شده است (سیدعباس زاده، ۱۳۸۰، ص۱۰۱).

۲-۲-۴) توانایی ها، مهارت ­ها و وظایف مدیران آموزشی

توانایی‌های مود نظر برای همه مدیران در سازمان آموزش و پرورش، اعم از مدیران مدارس و یا مدیران و مسئولان در ساختاری اداری سازمان، تحت عنوان «نقش و توانایی» در برنامه مصوب شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت زیر آورده شده است:

1. 1. آشنایی با مدیریت اسلامی در رابطه با مدیریت به طور اعم و یا مدیریت آموزشی به طور اخص

1. 1. آشنایی با تئوری‌های مختلف مدیریت آموزشی

1. 1. آشنایی با اصول عمومی آموزش و پرورش در ارتباط با مدیریت آموزشی

1. 1. آشنایی با روش­های اجرایی آموزش و پرورش در رابطه با نحوه آموزشی، سازمان­دهی ادارات، تشکیلات و تأمین بودجه

1. 1. آشنایی با برنامه­ ریزی درسی آموزشی

1. 1. دارابودن قدرت تشخیص در برابر مسائل ومشکلات مختلف آموزشی

1. دارابودن قدرت ارتباط (مدیریت با مدرسان و مربیان، مدیر با دانش ­آموزان و مدیر با کادر اداری)

با ملاحظه موارد فوق که به طور خلاصه در برنامه مصوب این رشته آورده شده است معلوم می­ شود که از فارغ­ التحصیلان این رشته انتظار می­رود که از معلومات مشخص و مهارت ­های علمی معینی برخوردار باشند تا بتوانند از عهده انجام وظایف اداری و نیز از عهده ایفای نقش علمی خود در جهت تغییر و اصلاح هرچه بهتر و بیشتر مجموعه فرایند آموزشی و پژوهشی برآیند. برای اینکه مدیر بتواند از عهده وظایف مدیریت برآید و فعالیت­های جمعی را در جهت اهداف از پیش تعیین شده سوق دهد، باید دارای مهارت­ هایی باشد که در انجام این مهم توفیق یابد (سیدعباس زاده، ۱۳۸۰، ص۱۰۵).

آموزش و پرورش از جمله سازمان­هایی است که موفقیت آن در گرو نیروهایی با ثبات و متعهد است مدیران مؤثرترین و مهمترین نیروهای آموزش و پرورش هستند که برنامه­ ها و اقدامات حمایتی برای حفظ و ایجاد انگیزه کافی و لازم برای ثبات آن ها اجرا می­ شود، ثبات مدیریت از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت آموزش و یادگیری دانش ­آموزان است (غفوریان و همکاران، ۱۳۸۹، ص۷۰).

بلودرن معتقد است که عوامل مربوط به شغل مدیریتی از یک سو و تخصص­ها و مهارت­ های مورد نیاز شغلی از سوی دیگر، جزء عواملی هستند که بر ثبات مدیریت مدیران مؤثرند (غفوریان و همکاران، ۱۳۸۹، ص۷۰).

۲-۲-۵) وظایف مدیران آموزشی

مهارت مدیران در خدمت انجام وظایف مدیریتی آنان می‌باشد به عبارت دیگر، مدیران با داشتن مهارت در زمینه‌های فنی، انسانی و ادراکی به انجام وظایف مدیریتی خود می ­پردازد که امروزه تحت عناوین چهارگانه برنامه­ ریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل در متون مدیریت موردنظر می­باشند.

۱- برنامه ریزی؛ ‌می‌توان برنامه ریزی را به عنوان تهیه طرح و نقشه عمل پیش از اجرا تعریف کرد که به مثابه مرحله مقدماتی اجرا ‌می‌باشد.

۲- سازماندهی؛ عبارت است از تنظیم منابع مادی و انسانی به نحوی که حصول به اهداف از پیش تهیه شده را تسهیل نماید.

1. « مالکیت حقی است دایمی که به موجب آن شخص می‌تواند در حدود قوانین، تصرف درمالی را به خود اختصاص دهد و از تمام منافع آن استفاده کند.»^[۷]

«حق استعمال و بهره برداری و انتقال یک چیز به هر صورت مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد.مادۀ ۳۰-۳۱ ق.م»^[۸]

با توجه به تعاریفی که حقوق ‌دانان ازمالکیت ارائه نموده اند تعریف جامع و کامل مالکیت نیست و فقط اوصاف وآثار مالکیت را بیان نموده اند. و با توجه ‌به این اوصاف که ذیلاً درخصوص آن ها بحث خواهد شد تعریف مالکیت استنباط می شود:

الف – مطلق بودن مالکیت: به موجب مادۀ ۳۰ قانون مدنی مالک می‌تواند در ملک خود هر گونه تصرفی داشته باشد و قاعده تسلیط نیز هر گونه تصرف را به مالک داده است. و همچنین اصول ۴۰ و ۴۴و ۴۷ قانون اساسی نیز این حق را به مالک می‌دهد که هر گونه تصرف در مال خود را داشته باشد. این ها بیانگر این واقعیت هستند که حق مالکیت مطلق است.اما از طرفی قاعده لاضرر هم داریم و یک قوانین دیگر که این حق مالکیت را تحدید می‌کنند. پس بر معنای مطلق بودن مالکیت خدشه وارد شده و به طور واقعیت آن حق مطلق بودن مالکیت در جای خود نمانده است.

1. انحصاری بودن مالکیت : نتیجۀ طبیعی اطلاق اختیار مالک و لزوم رعایت احترام آن از طرف تمام مردم، انحصاری بودن حق مالکیت است، مالک می‌تواند هر تصرفی را که مایل باشد در مال خود بکند، ومانع از تصرف و انتفاع دیگران نیز بشود. مالکیت در ایجاد مرحلۀ ایجاد حق فردی است و قانون از این حق در برابر تجاوز دیگران حمایت می‌کند.(اصول ۴۴ و ۴۷ ق.ا) و مادۀ ۳۱ قانون مدنی در همین راستا بیان می‌دارد که :«هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی توان بیرون کرد،مگربه حکم به قانون» که معنی انحصاری بودن مالکیت را می رساند. اما گاه اتفاق می افتد که بخاطر رفاه عموم و به سود عموم مالک حق ارتفاق به دیگران در ملک خود می‌دهد و یا ملک را به دیگری اجاره می‌دهد و مالکیت خود را محدود می‌کند و به طور خلاصه از بین رفتن اطلاق اختیار مالک و محدود شدن سلطۀ او به وصف انحصاری و فردی مالکیت نیز صدمه می زند و آن را در خدمت عموم قرار می‌دهد.

ج – دائمی بودن مالکیت : وصف دائمی بودن مالکیت در هیچ یک از مواد قانونی تصریح نشده است^[۹] و حتی درمورد مالکیت منافع نیز شرط مدت الزامی است. همان‌ طور که در مادۀ ۴۸۶ قانون مدنی آمده «در اجارۀ اشیاء مدت اجاره باید معین شود و الا اجاره باطل است» گذشته از آن باید دانست که حق مالکیت دائمی است و طبیعت آن با موقتی بودن منافات دارد. اشاره به مالکیت منافع که موقتی است، هیچ ربطی به حق مالکیت دائمی ندارد،زیرا در اجاره انتقال منافع مطرح است نه انتقال حق مالکیت وملک مدتی موقتی در اختیار مستأجر قرار می‌گیرد و پس از انقضای مهلت اجاره، تغییر در انتقال ملک به وجود نمی آید. از طرفی مالک ملک را دراختیار مستأجر قرار داده و در ازای آن اجاره بهاء دریافت می‌کند. و با توجه به مادۀ ۳۰ قانون مدنی مالک می‌تواند در ملک خود هر گونه تصرفی داشته باشد، پس اجاره دادن ملک و دریافت اجاره بهاء نیز به اختیار خود مالک است که همان چیزی است که در مادۀ ۳۰ «…می‌تواند هر گونه تصرف…»مقرر شده است. وصف دائمی بودن مالکیت بیشتر بدین معنی است تا زمانی که اصل مال در دست مالک قرار دارد و ازبین نرفته است، و به دیگری انتقال نیافته است هرچند ملک در دست دیگری باشد،این مالکیت به قوت خود باقی است. از وصف دائمی بودن مالکیت دو نتیجه حاصل می شود:

۱ – حق مالکیت تا موضوع آن از بین نرفته باقی است.یعنی اینکه تا زمانی که حق مالکیت از بین نرفته است مالک می‌تواند در آن هر گونه تصرفی داشته باشد. اما اگر مالک آن را به دیگری انتقال و یا وقف نماید دیگر موضوع مالکیت منتفی می شود و دیگر در آن ملک حق مالکیتی برایش نمی ماند.

۲ – حق مالکیت در اثر معطل ماندن از بین نمی رود. بدین معنی مالی مانند حق شفعه و ارث تا زمانی که تکلیف آن ها معلوم نشود به صورت معطل قرار می گیرند اما به محض اینکه تکلیف آن ها روشن شد حق مالکیت ایضاً به قوت خود ادامه می‌دهد. لذا حق مالکیت در این گونه اموال هر چند مدتی معطل مانده باشد از بین نمی رود و به قوت خود باقی است. و مرور زمان نیز در اصل حق اثر ندارد. یعنی هرچند مدت زمانی که از آن گذشته باشد این حق مالکیت محفوظ است و مالک بعد از آن مدت می‌تواند در ملک خود هر گونه تصرفی داشته باشد. و از آن حق استفاده نماید.

گفتار سوم : دامنه اختیار مالک – حدود اختیار مالک

با توجه به تعریف و اوصاف مالکیت، مالک در ملک خود تا چه حد و حدودی اختیار تملیک اموالش را دارد و دامنۀ تصرفات وی تا چه حدی است؟که با مراجعه به شرع مقدس و مقررات، دامنه و حدود اختیارات مالک مشخص می شود. که بشرح ذیل می‌باشد:

بند اول : دامنه اختیار مالک

مالکیت کامل‌ترین حق عینی است که انسان می‌تواند بر مالی داشته باشد و سایر حقوق عینی از شاخه های این حق است، مالک می‌تواند با هر شیوه که مایل است و باهر انگیزه ای که دارد سود جویی،رفع ضررو خیرخواهی از عین مال خود بهره برداری کند یا آن را بی استفاده باقی گذارد. مالک حق دارد از ثمره ها و محصول مالی که در اختیار دارد نفع ببرد. مالک می‌تواند مال خود را از بین ببرد یا به دیگری منتقل کند.ویا هر گونه اعمال حقوقی را که برای ملک خود لازم می‌داند انجام دهد. اما این اختیار گسترده در حقوق کنونی به ‌عنوان یک اصل پذیرفته شده، استثناهای براین اصل به وجود آمده که اختیارات مالک را محدود می‌کند. پس به جای دامنه اختیار مالک بایستی حدود این اختیارات مالک را در قوانین کنونی معین کرد.

بند دوم : حدود اختیار مالک:

اختیار مالک نامحدود و مطلق نیست و یک سری قوانین و حتی خود دولت از جهات گوناگون آن را محدود ساخته است، که بشرح موارد ذیل به ‌عنوان مثال ذکر می‌شوند:

الف – به منظور ایجاد دوستی و جلوگیری از اختلاف بین همسایه ها و تأمین حداکثر منافع املاک، قانون مدنی قسمتی از اختیارات مالکان زمین را گرفته و در حقیقت نوعی ارتفاق قهری براین گونه زمین‌ها تحمیل ‌کرده‌است.(مواد ۹۵،۹۷،۱۰۹ )

ب – در مالکیت اختصاصی، تزاحم تنها میان حق مالک و دیگران است، ولی در حالت اشاعه جمع حق مالکان و فراهم آوردن امکان همزیستی بین آنان ایجاب می‌کند که آزادی هر مالک محدود به آزادی دیگران شود.

ج – به نسبتی که وظایف دولت و سهم او در ادارۀ جامعه رو به فزونی می رود از این رو از اختیارات مالکان روز به روز کاسته می شود. چنان که بعد از قانون مدنی،بسیاری از قوانین از جمله قوانین شهرداری‌ها و قانون اصلاح قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغها مصوب ۱۳۸۵ هیات وزیران، قانون تعیین وضعیت املاک واقع در طرحهای دولتی و شهرداری ها مصوب ۱۳۶۷،قانون نحوۀ تقویم املاک و اراضی مورد نیاز شهرداری ها مصوب ۱۳۷۰، لایحۀ قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی، عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۸۵، قانون طرح جامع کاداستر، قانون نوسازی و عمران شهری مصوب ۷/۹/۱۳۴۷ و …مالکیت خصوصی را به منظور منافع عمومی و تأمین ادارۀ درست اجتماع، محدود ساخته است.

د- مالک با انعقاد قراردادهای خصوصی و ایجاد حق ارتفاق و حق انتفاع برای دیگران مالکیت خود را نسبت به ملک خود محدود می‌کند.

گفتار چهارم : اقسام مالکیت و ویژگی های مالکیت

تمام تلاش قانون‌گذار در بحث حضانت، در قانون حمایت خانواده این است که مصلحت کودک بیش از پیش رعایت شده و بر همه مقررات اولویت داشته باشد. ماده ۴۵ این قانون می‌گوید:رعایت غبطه و مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاه‌ها و مقامات اجرایی الزامی است.» برای رعایت مصلحت کودک است که قانون‌گذار در ماده ۴۶ این قانون تأکید می‌کند: «حضور کودکان زیر ۱۵ سال در جلسات رسیدگی به دعاوی خانوادگی، جز در موارد ضروری که دادگاه تجویز می‌کند، ممنوع است.» علاوه بر این، قانون‌گذار مصلحت کودکانی که پدر خود را از دست داده‌اند، در این موضوع می‌بیند که حضانتشان بر عهده مادر باشد. به همین دلیل در ماده ۴۳ این قانون تأکید می‌کند که «حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آن ها است، مگر آن که دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.(رضاییان،۶۰:۱۳۹۲)

بخش دوم-نفقه

در این بخش به بررسی مبانی و علل استقرار و جوب پرداخت نفقه ای که بر عهده­ یک زوج می­‌باشد می پردازیم.

مبحث اول-مبنای حقوقی

مبنای حقوقی حکم مورد بحث در حقوق ایران ، ماده ۱۱۰۶قانون مدنی می‌باشد. قانون گذار در این ماده به طور صریح و بدون هیچ گونه ابهامی ، نفقه ی زوجه را بر عهده ی زوج (در نکاح دائم) قرار داده است. اما در ماده­ی۱۱۱۳­ در بحث مربوط به عقد موقّت این حکم را مبتنی بر درج شرط ضمن العقد و یا تراضی طرفین­به­گونه ­ای­که­عقد­مبتنی­بر­آن­درج­شده­باشد­قرار­داده­است. پس می توان این گونه نتیجه گرفت که در عقد دائم لزوم پرداخت نفقه ناشی از حکم قانون است ولی در عقد منقطع ناشی از تراضی طرفین است . به همین دلیل بعضی از حقوق دانان معتقدند که چون در نکاح دائم پرداخت نفقه از حکم قانون ناشی می شود لذا طرفین نمی توانند ضمن عقد نکاح یا پس از آن تکلیف مرد را در این باب ساقط کنند.^[۵۹] اما به نظرمی رسد که این نظریه صحیح نباشد زیرا اولاً هر چند مقنن به پیروی از فقه امامیّه در نکاح دائم مسئولیت پرداخت نفقه ی زوجه را برعهده ی زوج قرار داده است اما این حقی برای زوجه بوده و مانند سایر حقوق قابل اسقاط می‌باشد کما اینکه نفقه ی زمان گذشته که بر ذمّه زوج­مستقرشده­وقابل­وصول­‌از طرف‌­زوجه­است،وقابل­اسقاط­‌می‌باشد.

ثانیاًً همان‌ طور که در ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی اشاره شده :

« طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مذبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگری بنمایند…..»

بدیهی است که شرط اسقاط پرداخت نفقه و عدم مسئولیّت مرد در این باب، مخالف با مقتضای ذات عقد نکاح نبوده تا مطابق با بند اول ماده۲۳۳ قانون مدنی، باعث بطلان عقد شود .

مبحث دوم-مبنای فقهی

مبنای فقهی الزام مرد به پرداخت نفقه ی زوجه ی دائمه،­ مستند به آیات و احادیث متعدد و معتبر می‌باشد که حقوق مدنی ایران نیز به پیروی از فقه امامیّه ، همین حکم را در مجموعه مقررات خود آورده است.

آیات قرآن کریم:

بعضی از آیات قرآن، صراحتاً دلالت بر وجوب نفقه دارد و برخی دیگر به کمک روایات و تفاسیر، بر این مطلب دلالت می‌کند.

۱­­­­­- ‌خداوند در سوره­ی بقره­آیه۲۲۹ دو راه حل برای مردان پیشنهاد می­ کند: یا زنان را به نیکی نگاه دارند و یا به خوشی آنان را رها کنند.نگاه داشتن به نیکی، مستلزم پرداختن هزینه های زندگی آنان است و رها کردن به خوشی نیز مستلزم حمایت مادی از آنان در موارد خاص است.

۲-­ «زنان مطلّقه را در منزل خود جای دهید و به آن ها زیان نرسانید و اگر باردار باشند نفقه ی آن ها را بپردازید تا وضع حمل کنند و اگر برای شما فرزندی را شیر می‌دهند پاداش آن ها را بپردازید ^[۶۰]..»

۳- «کسانی از شما که در آستانه ی مرگ قرار می گیرند و همسرانی از خود به جای می‌گذارند باید برای همسران خود وصیّت کنند که تا یک سال آن ها را با پرداختن هزینه ی زندگی بهره مند سازند به شرط اینکه آن ها از خانه ی شوهر بیرون نروند و اقدام به ازدواج مجدد ننمایند …^[۶۱]»

روایات:

روایات بسیاری بر وجوب نفقه­ زوجه دلالت می­ کند که ما به ذکر دو مورد از آن ها می­پردازیم.

پیامبر اکرم در خطبه­ی حجه الوداع پس از بیان حقوق مردان بر زنان و همسران خود ، به ذکر حقوق زنان بر همسران پرداخته و فرمودند:«پس روزی و پوشاک همسران به شایستگی بر عهده شما (زوج) است».^[۶۲]

امام صادق(ع)از پیامبر(ص) نقل می‌کند که آن حضرت فرمودند:

«­موردلعن­ونفرین­وملعون­است­کسی­که­خانواده­و­عائله­ی­خویش­راضایع­کند.»^[۶۳]
یعنی حقوق آنان را تضییع کرده و هزینه های زندگی آنان را تأمین نکند.

مبحث سوم-شرایط پرداخت نفقه

شرایطی که با حصول آن، زوج مکلّف به پرداخت نفقه ی زوجه می‌باشد عبارتند از:
۱- زوجیّت: ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی: «همین که نکاح به طور صحت واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.»

دکتر کاتوزیان معتقد است:«تکلیف به دادن مهر و نفقه از تاریخ نکاح شروع می­ شود، هر چند که در اثر عواملی، مانندنشوز یا طلاق پیش از نزدیکی، تمام یا بخشی از تکالیف از بین برود. همچنین ضرورتی ندارد که ایجاد حقوق و تکالیف زناشویی،­ موضوع قصد انشاء قرار گیردیا دو طرف به آن توجه داشته باشند و حتی تراضی بر خلاف ایجاد آن نافذ نیست،مگر اینکه خود قانون اجازه داده باشد^[۶۴].»

۲- تمکین: این واژه از فقه اسلامی وارد حقوق ایران شده و فقها ‌در مورد آن اینگونه گفته­اند: «مراد از تمکین آن است که تخلیه کند(یعنی آزاد گذارد)میان خود و شوهر در هرجا و در هر حال و خود را به دست او دهد مگر در مواردی که قانون او را معذور شمرده است: ایام حیض و احرام و مرض مانع تمکین.»^[۶۵]

تمکین در اصطلاح فقهی به اظهار اطاعت زوجه از زوج تعبیر می شود واین اطاعت اختصاص به امر استمتاع جنسی نداشته و به همین جهت، خروج زوجه از منزل بدون اذن زوج، خروج از اطاعت زوج محسوب شده وناشزه به شمار می‌آید .^[۶۶]

تمکین در اصطلاح فقها دارای دو معنای عام وخاص می‌باشد:

تمکین­عام:

که به حسن معاشرت زن با شوهر و اطاعت از او در روابط خانوادگی و خوش رفتاری و خوش رویی و سکونت در یک منزل با شوهرو­خارج نشدن از منزل بدون اذن شوهر مگر در موارد معیّنه قانونی . ماده­۱۱۱۵قانون­مدنی:«اگر بودن زن با شوهر در یک منزل، متضمّن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می‌تواند مسکن علی حده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنّه ی ضرر مذبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مذبور معذور است نفقه بر عهده ی شوهر خواهد بود.»

«بیم ضرر مالی و بدنی و شرافتی تنها عذر موجهی نیست که زن را از سکونت با شوهر معاف می­ کند.اگر محلی را که شوهر برگزیده با شوؤن زن و زندگی خانوادگی مناسب نباشد و عرف آن را مناسب نداند(مانند سکونت مشترک با زن دیگرشوهر)، زن می ­تواند از رفتن به آن خانه امتناع کند.^[۶۷]»

تمکین­خاص:

آمادگی زن جهت نزدیکی جنسی با شوهر می‌باشد که همیشه باید آماده اجابت درخواست مرد باشد مگر آنکه­عذر­شرعی­داشته­و­یا­بیمارباشد.

قلمرو موضوعی:از نظر موضوعی این تحقیق رابطه حاکمیت شرکتی و رقابت بازار محصول بر سیاست تقسیم سود را بررسی می‌کند.

۳-۵)جامعه و نمونه آماری پژوهش

« ”جامعه “ اشاره به گروهی از افراد دارد که از یک خصوصیات مشترکی برخوردارند که آن ها را از دیگر گروه ها متمایز می‌کند.

پژوهشگران همیشه کلیت یک جامعه را مطالعه نمی کنند‚ زیرا نمی توانند همه اعضا آن جامعه را شناسایی کنند یا نمی توانند فهرست اسامی آن ها را به دست آورند. ‌بنابرین‏ پژوهشگران جامعه هدف ر مطالعه می‌کنند. به عبارت دیگر جامعه هدف‚ فهرستی از همه اعضای جامعه است که نمونه ای از ان استخراج می شود.

نمونه‚ زیر مجموعه ای از جامعه است.در برگیرنده برخی از اعضای منتخب جامعه است.به عبارتی دیگر‚ برخی و نه همه ی عناصر جامعه می‌توانند نمونه را تشکیل دهند. با بررسی و مطالعه نمونه‚ پژوهشگر می‌تواند قادر به استخراج نتایجی شود که قابل تعمیم به جامعه است» (دانایی فرد و همکاران‚ ۱۳۸۷‚۳۰۷).

جامعه آماری این پژوهش کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی ۱۳۸۶ الی ۱۳۹۲(دوره ۷ ساله) است. پس از حذف شرکت‌های فاقد شرایط‚ هر طبقه از صنعت باید حداقل شامل سه عضو باشد. در نهایت تعداد ۹۴ مشاهده سال-طبقه صنعت برای آزمون های آماری انتخاب شده است.

۳-۶)روش و ابزار گردآوری اطلاعات

مهمترین روش‌های گردآوری اطلاعات در این تحقیق به شرح زیر است:

1. 1. مطالعات کتابخانه‌ای: در این قسمت جهت گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات تحقیق موضوع از منابع کتابخانه‌ای، مقالات و کتاب‌های مورد نیاز و اینترنت استفاده شده است.

1. تحقیقات می‌دانی: اصولا پرسشنامه به علت عدم نیاز به منابع زیاد، هزینه پایین و همچنین قابلیت‌های بالقوه در جمع‌ آوری نمونه، به عنوان یکی از ابزار تحقیق مؤثر برای محققان و متخصصان به حساب می‌آید (خاکی، ۱۳۸۲).

در این پژوهش برای جمع‌ آوری داده ها و اطلاعات‚ ابتدا از روش کتابخانه ای استفاده به عمل آمده است. در بخش کتابخانه ای‚ مبانی نظری پژوهش از کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین گرداوری گردید و سپس داده ها از طریق جمع‌ آوری داده های شرکت‌های منتخب با مراجعه به صورت‌های مالی‚ یادداشتهای توضیحی‚ گزارش‌های فصلی و سالانه بورس اوراق بهادار تهران تهیه گردید. پس از انتخاب شرکت‌های نمونه‚ دادها با بهره گرفتن از نرم افزار صفحه گسترده اکسل طبقه بندی شد و سپس با بهره گرفتن از نرم افزار Eviews به آزمون فرضیه‌ها اقدام گردید.در این پژوهش داده های سری زمانی استفاده شده است.

۳-۷)تعریف متغیرهای پژوهش

۳-۷-۱) متغیر وابسته

با توجه به هدف پژوهش¸تقسیم سود متغیر وابسته در نظر گرفته شده است.با توجه به تحقیقات فاما و فرنچ (۲۰۰۱) و تحقیقات گرئلن و میشائیلی(۲۰۰۲) برای محاسبه نسبت تقسیم سود از روش های زیر استفاده شده است:

بازخرید سهام +تقسیم سود نقدی: payout

(۱ ) (

(۲ ) (

(۳) (

(۴ ) (

(۵) (

۳-۷-۲)متغیر مستقل

در این پژوهش ‌بر اساس مدل¸ دو متغیر مستقل حاکمیت شرکتی و رقابت بازار محصول وجود دارد.

۳-۷-۲-۱)حاکمیت شرکتی

در این پژوهش متغیر مستقل شاخص حاکمیت شرکتی می‌باشد.برای سنجش حاکمیت شرکتی از(G-index) استفاده شده است که شامل ۷ قانون است که هر یک از قوانین ارزش یک را دارند شرکت‌ها در صورت داشتن هریک از شاخص‌ها ارزش یک می گیرند و در غیر اینصورت ارزش صفر می گیرند و حاکمیت شرکتی مجموع ارزش شاخص‌ها می‌باشد.

با بررسی متون موجود در زمینه حاکمیت شرکتی و تحقیقات صورت گرفته در بازار سرمایه سایر کشورها و همچنین بهره گیری از نظرات متخصصان این زمینه تعدادی از شاخص ها و سازوکار های حاکمیت شرکتی در سطح شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار به عنوان شاخص های ساختار حاکمیت شرکتی به عنوان متغیرهای مستقل برای بررسی های لازم در نظر گرفته شده است. سعی می شود متغیرهایی که برای سنجش سطح حاکمیت شرکتی مورد استفاده قرار می گیرند از لحاظ نظری به نحو مؤثری با نحوه عملکرد ساختار حاکمیت شرکتی در ایران در ارتباط بوده و به علت عدم اطلاع رسانی کافی و مناسب بتوان این شاخص ها را از اطلاعات موجود و ارائه شده از سوی شرکت‌ها و سازمان بورس اوراق بهادار تهران اندازه گیری و کمی نمود(حساس یگانه و احمدی¸ ۱۳۹۲).

شاخص های G-index

1. 1. حضور مدیر عامل در هیئت مدیره (ceo). این متغیر نسبی بیان می‌دارد که آیا مدیر عامل عضو هیئت مدیره هست یا خیر. اگر جواب مثبت باشد، این متغیر مقدار صفر را به خود اختصاص می‌دهد و در غیر این صورت، عدد ۱ را می پذیرد.

1. 1. درصد مدیران غیرموظف در هیئت مدیره OutD) ). این متغیر نشان دهنده درصد اعضاء غیرموظف در هیئت مدیره است.

1. 1. میزان درصد سهام بزرگترین سهامدار شرکت T1) ). این متغیر نشان دهنده درصد سهام تحت تملک و یا اختیار بزرگترین سهامدار شرکت می‌باشد.

1. 1. ساختار توزیع سهام شرکت( SSD ). این شاخص حاصل جمع درصد سهامداری سهام‌داران بالای۱ درصد به غیر از سهامدار اصلی )سهامدار اصلی و سایر سهام‌داران وابسته به سهامدار اصلی( است.

1. 1. درصد سهام شناور شرکت در بورس( Flo) . میزان سهام شناور شرکت که توسط شرکت بورس گزارش می شود، سهام در اختیار مالکانی است که جدای از سهام‌داران اصلی و عمده شرکت بوده و در آینده نزدیک سهام خود را برای فروش عرضه خواهند.

1. 1. درصد مالکیت و نفوذ دولت بر شرکت ( Gov) . اگر در شرکتی سهامدار عمده¸ دولت و یا نهادهای وابسته به دولت باشد این متغیر نشان دهنده درصد سهامداری دولت بود می‌باشد. منظور از نفوذ دولت نیز مالکیت مستقیم دولت، وزارتخانه ها )به خصوص وزارت اقتصاد و دارایی) سازمان‌های وابسته به دولت و کارگزاری سهام عدالت است.

1. کیفیت افشا و اطلاع رسانی( Cle ) . این متغیر نشان دهنده رتبه شرکت‌ها بر اساس امتیاز کسب شده از نظر کیفیت افشا و اطلاع رسانی مناسب که توسط سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام گردیده است، می‌باشد.

۳-۷-۲-۲)رقابت بازار محصول

در این پژوهش رقابت بازار محصول متغیر مستقل است که یک متغیر موهومی می‌باشد.برای محاسبه سطح رقابت بازار محصول از شاخص هرفیندال-هریشمن(HHI ) استفاده شده است.

HHI=∑_i^k_{=1 S ijt ˆ ۲}

که در ان Sijt سهم بازار شرکت i در صنعت j در سال t می‌باشد. سهم بازار از طریق داده های فروش شرکت به دست می‌آید.در صورتی که HHI پایینتر از مقدار میانه باشد شرکت ارزش یک می‌گیرد. شرکتی که ارزش یک می‌گیرد در بازارهای رقابتی تر هستند.

۳-۷-۳)متغیرهای کنترلی

به منظور کنترل سایر متغیرهایی که به نحوی در تجزیه وتحلیل مسئله پژوهش موثرند¸ متغیرهای کنترلی لازم تعیین شدند.

۱)اندازه شرکت(size): اندازه شرکت از طریق لگاریتم کل دارایی‌های شرکت به دست می‌آید.

Size= log(total assets)

۲)سودآوری شرکت(profit): برای محاسبه سودآوری شرکت از بازده داراییها استفاده می شود.

Profit: ROA