بند ششم : آموزش انسانی و روش های جایگزین آزمایش روی حیوانات

تا ۲۰ سال پیش در تمام دانشکده های پزشکی و رشته‌های وابسته از حیوانات زنده در کلاس‌های فیزیولوژی ،‌ فارماکولوژِی و جراحی استفاده می‌کردند . امروزه حدود ۹۵ در صد دانشکده های آمریکا استفاده از حیوان را کاملا حذف کرده‌اند . ۵ در صد بقیه هم به طور بسیار محدودی از حیوان استفاده می‌کنند . پیشرفتهایی که در تکنولوژی شبیه سازی پزشکی به وجود آمده و افزایش اگاهی ‌در مورد مسایل اخلاقی و شناخت لزوم آموزش بر پایه بیمار انسانی موجب شده که روش های جایگزین حیوانات به کار گرفته شوند . حتی مهارت‌های جراحی مانند بخیه زدن ‌و جراحی لاپاراسکوپی را نیز توسط شبیه ساز میتوان آموخت . روش های جراحی باز در حین جراحی زیر دست مربی آموخته می‌شوند . شبیه ساز هایی وجود دارند که واکنش انسان را نسبت به داروها خیلی بهتر از واکنش حیوان نشان می‌دهند . نمرات قبولی دانشجوهایی که از روش های جایگزین استفاده کردند مساوی و حتی بیشتر از دانشجوهایی بوده که روی حیوان آموزش دیدند .

با بهره گرفتن از این روش‌ها به هیچ حیوانی صدمه نرسیده و کشته نخواهد شد . در ضمن هیچ دانشجویی هم بدون کسب اطلاعات و مهارت‌های لازم فارغ التحصیل نخواهد شد . در حال حاضر حدود۵۰۰ محصول جایگزین ساخته شده است و تمرکز روز افزونی روی بیولوژی مولکولی و سلولی و ژنتیک ایجاد شده است ^[۸۲].

دانشجو با حیات ارتباط مجدد برقرار می‌کند که هم روی حیوان وهم برای خودش اثر مثبت دارد . ارزش‌های اخلاقی مانند حساسیت ، احترام ، همدردی ، رحم و شفقت و عشق که نقش مهمی در حفظ یکپارچگی جامعه دارند ، حفظ می‌شوند و خشونت و بهره کشی در جامعه ترویج نمیشود .

از نظر محیط زیست دستگیری حیوان ، پرورش ، نگهداری ، حمل و نقل و کشتار سالیانه میلیون‌ها حیوان تاثیرات منفی زیادی داشته و تهدیدی برای گونه های در معرض نابودی می‌باشد . برای مثال قورباغه ها چون هم شکار و هم شکارچی هستند نقش مهمی در ثبات اکوسیستم دارند و کاهش تعداد آن ها باعث افزایش جمعیت حشرات و بالا رفتن احتمال ایجاد مالاریا در انسان می شود . سالیانه تعداد ۳ میلیون قورباغه برای تشریح کشته می‌شوند .

از نظر اقتصادی ؛ خرید نرم افزار ، ویدیو و مدل‌ها بسیار ارزانتر از خرید حیوان برای یک سال تحصیلی می‌باشد . در ضمن این وسایل یکبار مصرف هم نیستند .

کسانی که معتقدند آموزش نباید به موجود زنده صدمه برساند و برای تغییر در روش های موجود فعالیت می‌کنند گاهی دچار نا امیدی می‌شوند . مبارزه کردن برای رسیدن به هدفی که مستلزم تغییر در فرهنگ اجتماعی و فکری مردم می‌باشد ، بسیار سخت و کند پیش می رود . زیرا که سنت‌ها دارای قدرت و نیروی زیادی بوده و اکثر مردم در برابر ترک منطقه امن خود مقاومت زیادی می‌کنند . به گفته آلبرت انیشتین همیشه الهامات بزرگ از طرف اذهان پیش پا افتاده با مخالفت شدیدی روبرو بوده است .

در علم راه های متعددی برای پاسخ دادن به یک سوال وجود دارد . آزمایش حیوانی روشی غیر قابل اطمینان تر از روش های غیر حیوانی موجود می‌باشد . آموزش انسانی آموزشی است که در آن از روش های غیر حیوانی استفاده می شود یا از روش‌هایی که به حیوان آسیبی نمیرسد.

روش های جایگزین روش‌هایی هستند که جانشین روش های دیگر می‌شوند در حالی که همان اطلاعات را فراهم می‌کنند . در آموزش از مدل‌های مختلفی میتوان استفاده کرد . در آزمایش حیوانی از حیوان به عنوان مدل آموزشی استفاذه می شود . جایگزین ها نیز نوعی مدل آموزشی هستند که باید دارای خصوصیات لازم و کافی برای بررسی بیماری ها و ضایعات باشند و بتوانند حالات خاصی را تقلید کنند و قابل انتقال از یک آزمایشگاه به آزمایشگاه دیگر باشند و در اکثر آزمایشگاه ها قابل استفاده باشند و با روش های موجود قابل بررسی کردن باشند .

بعضی از روش های جایگزینی که در حال حاضر وجود دارند عبارتند از :

۱- فیلم‌های ویدیویی

۲- شبیه ساز های کامپیوتری

۳- مانکن یا آدمک : نوعی از آن ها ‌به این شکل است که اعضای حیوان را با سیلیکون پر می‌کنند و تا زمان نا محدودی قابل استفاده می شود و به جای تشریح و کشتن حیوان زنده استفاده می شود .

۴- جسد حیوانات مرده

۵- اتوپسی و بیوپسی

۶- کار در کلینیک روی بیمار

۷- اپیدمیولوژی

۸- کشتهای سلولی و بافتی در آزمایشگاه

۹- روش Microdosing

۱۰- آزمایش و تجربه روی خود دانشجو

۱۱- لابراتوار های In vitro

۱۲- آزمایش روی گیاهان

۱۳- مطالعات و مشاهدات حیوان در محیط طبیعی زندگی او

۱۴- Microfluidic circuit : یک چیپ می‌باشد که کانال‌های ظریفی از سلولهای ارگان‌های مختلف انسان را توسط جریان خون به هم مرتبط می‌کند و مشابه ترین روش به بدن انسان است و داروهای جدید را میتوان روی ان امتحان کرد . اثر دارو را روی تمام سیستم بدن انسان نشان می‌دهد و سنسورهای ان اطلاعات را برای آنالیز به کامپیوتر منتقل می‌کنند.

مدل های کامپیوتری آنقدر پیشرفته شده اند که دانشمندان می‌توانند آزمایشی را که ماه ها یا سالها زمان می‌برد تا روی حیوان انجام شود ، در عرض چند دقیقه یا چند ساعت انجام دهند . MICRODOSING روشی است که انقلاب بزرگی در داروسازی ایجاد ‌کرده‌است . اساس آن بر این عقیده است که بهترین مدل برای انسان خود انسان است . در این روش مقادیر زیر ۱ در صد دوز نرمال داروی جدید را مصرف کرده و اثر آتش را در بدن انسان بررسی می‌کنند . ثابت شده که این روش بسیار دقیق است و جانشین تست‌های گمراه کننده و غیر قابل اطمینان روی حیوان خواهد شد .

اپیدمیولوژی ، مطالعه جمعیتهای انسانی می‌باشد . علم پزشکی در پی یافتن علت بیماری‌ها و پیشگیری از آن ها‌ است . علت ایجاد بیماری و مکانیسم آن در مدل‌های حیوانی با شرایط انسانی فرق دارد . مطالعه جمعیتهای انسانی بسیار پر ثمرتر است . برای مثال تشخیص علل اصلی بیماری‌های قلبی عروقی مانند سیگار کشیدن ، کلسترول و فشار خون بالا از مطالعات اپیدمیولوژِی حاصل شده است . در اپیدمیولوژی مولکولی ، محققان خصوصیات مولکولی و سلولی را در کسانی که از سرطان یا نقص مادر زادی رنج می‌برند بررسی کرده و مکانیسم و علت صدمه DNA را مشخص می‌کنند .

با مشاهده مستقیم بیماران ، محققان قلب دریافتند که رژیم گیاه کم چربی و ورزش منظم و قطع مصرف سیگار و کنترل استرس می‌تواند بیماری قلب را از بین برد .

وسایل مدرنی مانند CAT ، MRI ،PET ، SPECT SCANS ؛ مشاهدات کلینیکی را دچار انقلاب کرده‌اند . بیوپسی آندوسکوپیک نشان داده است که سرطان روده از توده های خوش خیم ادنوما سرچشمه می‌گیرد . در صورتی که در مدل‌های حیوانی این ارتباط دیده نمی شود. بیوپسی های کوچک پوستی که به همراه عروق باشند می‌توانند وسیله ای جهت امتحان دارو ها ی جدید باشند .

کشتهای سلولی و بافتی ، قابل اطمینان و کم هزینه هستند و صدمات DNA را خیلی راحت تر مشخص می‌کنند . نتایج امتحان داروهای جدید روی بافت‌های انسانی بسیار قابل اطمینان تر هستند . واکسنهایی که از کشتهای بافت‌های انسانی به دست می‌آیند نه تنها موثرتر و ارزانتر از واکسنهایی هستند که از بافت میمون به دست می‌آیند بلکه خطرات عفونت با ویروسهای حیوانی را هم ندارند .

در نظام کیفری ایران هیچ گاه از مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی صحبتی به میان نیامده بود رویه قانونی تاکنون بر همین مدار در قانون هر جا سخن از شخص یا کس در مقررات کیفری به میان آمده مخاطبان قانونگذاری انسان‌های طبیعی شناخته است. ولی در قانون کیفری پیش و پس از انقلاب همان طور که ملاحظه شد برخی از مصادیق مجازات اشخاص حقوقی به چشم می‌خورد که مهم این فرض است که قانون‌گذار مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را پذیرفته است برای مثال اصل بیست و یکم متمم قانون اساسی مشروطیت فعالیت انجمن‌ها و اجتماعاتی را که مولد فتنه دینی و دنیوی و مخل نظم نباشد آزاد اعلام نموده بود با این حال قانون‌گذار همواره درصدد این بود که ارتکاب جرم را از سوی فاعل مادی مسئول قلمداد کند یعنی کسانی که در تحقق تصمیم‌های خلاف قانون به نحوی کوشیده‌اند بی‌شک مسئولیت کیفری اشخاص حقیقی قابل فرض و تصور نیست ‌بنابرین‏ مسأله یکی از ادله‌ای است که شناسایی مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را تقویت می‌کند. مع‌الوصف شناسایی مسئولیت کیفری برای اشخاص حقوقی باید با وضع مقررات کیفری خاص و به ویژه آیین دادرسی متمایز از اشخاص حقیقی قبول و مسجل گردد برای مثال احضار و استنطاق متهم به نحو ابلاغ و نیز جلب متهم در مقررات آیین دادرسی کیفری کشورما به هیچ وجه با وضع شخص حقوقی تطابق ندارد این مطالب حاکی از آن است که قانون‌گذار ما هنوز در پذیرفتن مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی تردید داشته و دچار یک سری سردرگمی‌هاست. مع‌الذالک این مسأله تا چه میزان در دادرسی بررسی و درباره آن اظهار نظر می‌شود هنوز روشن نیست و در رابطه با این موضوع و موضوعات دیگر از قبیل تعلیق و یا تبدیل مجازات و غیره هنوز هیچ رأی‌ قضایی صادر نشده است. (نعمانیان، ۱۳۸۶)

آیین دادرسی کیفری قواعد و مقررات است که برای کشف و تحقیق جرایم و تعقیب مجرمان و نحوه رسیدگی به ادله دادرسی و نهایتاًً صدور رأی‌ و تعیین وظایف و اختیارات مقام تعقیب را معین می کند در جرایم ادله فیزیکی و ملموس می توان جمع‌ آوری شوند مثلاً اثر انگشت. اسناد. فیلم‌ها. آلات جرم، که این تعریف و ارکان آن با توجه به همان جرایم سنتی است و برای جرایم جدید به خصوص جرایم رایانه‌ای همخوانی ندارد چون ادله جرم در جرایم کامپیوتری بسیار متفاوت است و با ادله غیرملموس و مشکلات از قبیل نحوه تفتیش، توقیف داده ها یا ادله دیجیتالی نحوه اثبات ادله آمده و انتساب آن وجود دارد. قوانین دادرسی تصویب شده ‌بر مبنای‌ حمایت از اشیاء مادی و ملموس است و برای همان اهداف یادشده تبین گردیده است به دلیل گسترده بودن- جدید بودن- تخصصی بودن جرایم در محیط سایبری نیاز به تحقیقات و قواعد خاص است همان طور که دیده می‌شود توقیف و ضبط آیین دادرسی کیفری در شیع قابل ملموس است و عدم توقیف و ضبط داده ها ممکن است لطمه جدی به فعالیت‌های تجاری دیگران یا تضییع کننده حقوق فردی باشد.

مشکلات حقوقی زیادی در کشف جرایم رایانه‌ای وجود دارد از جمله اخفای جرم از طریق دستکاری در پرینت‌های داده، پردازه یا نمایاندن جرم به عنوان فقر سیستم یا اشتباه، آثار نامرئی که مشکلاتی ‌در مورد پیگیری آثار و پیدا کردن سرنخ نمایان می‌شود همچنین سوء استفاده از نام‌ها و شرکت‌های غیرواقعی و کدگذاری مدارک مجرمین با به کارگیری کدگذاری واژه ها و دستورالعمل‌های که مانع تعقیب و پیگیری را منحل می‌کنند و امحای مدارک مجرمین که با حذف و پاک کردن داده ها مدرک علیه خود را از بین می‌برند و کثرت داده ها و وجود تعداد زیادی از داده ها پردازش شده مانع از تعقیب است بی‌تجربگی مجریان قانون به دلیل تخصصی بودن جرایم رایانه‌ای یا نارسایی‌های حقوقی و محدودیت‌های مرزی به ویژه در زمینه‌های کیفری، ماهوی و شکلی از جمله مواردی است که مورد استناد افرادی که با مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی مخالفند البته هنوز راه‌کارهایی برای مقابله با آن‌ ها ارائه نشده و موجب این امر گردیده که هنوز شاهد افرادی مخالف با مسئولیت کیفری برای اشخاص حقوقی به خصوص در جرایم رایانه‌ای باشیم. (دامغانی،۱۳۸۲)

نکته قابل توجه این است که هم در قوانین کیفری پیش از انقلاب اسلامی و هم قوانین کیفری تصویب شده بعد از انقلاب و الهام گرفته از قوانین شرع اسلام مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی به صراحت پذیرفته نشده است. در قوانین کیفری پیش از انقلاب اسلامی که ملهم از حقوق عرفی و به خصوص قانون جزای وقت کشور فرانسه بود مقنن کیفری به تبعیت از کشورهای دارای حقوق و قوانین نوشته که با مسئولیت کیفری مخالف بودند مسئولیت کیفری را به صراحت نپذیرفت حتی در قوانین کیفری پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شاهد عدم پذیرش صریح مسئولیت کیفری هستیم. از آن جا که قوانین ملهم از قوانین شرع است ممکن است در بیان علت عدم پذیرش مسئولیت کیفری ادعا شود که چون در شرع اسلام مسئولیت کیفری مبتنی در شرایط عمومی تکلیف (بلوغ، عقل، اختیار) است این شرایط از ویژگی‌های اشخاص حقیقی است و اکثر مجازات‌ها را از قبیل شلاق، حبس، اعدام، تبعید، قصاص و … مخصوص اشخاص حقیقی است چگونه می‌توان آن‌ ها را بر شخص حقوقی اعمال کرد هم چنین در مجازات اشخاص حقوقی ممکن است افراد بی‌گناه هم متحمل مجازات شوند که خلاف عدالت است، فردی که جرم نکرده کیفر بر او اعمال شود.

اشخاص حقوقی از نظر شرع اسلام نمی‌توانند دارای مسئولیت کیفری باشد ‌بنابرین‏ دین اسلام مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را نپذیرفته است در واکنش به استدلال فوق باید گفت اگر اساس عدم پذیرش مسئولیت کیفری استدلال بالا باشد چنین استدلالی درست به نظر نمی‌رسد زیرا در متون اسلامی برای اجتماعات، گروه‌ها و تشکیلات جمعی اراده مستقل از اعضای آن معتبر دانسته شده است و برای اجتماعات، شعور و وجدان و اراده جمعی قائل شده است که از شعور و وجدان و اراده فردی متفاوت است در این زمینه می‌توان به آیات متعددی از کلام الهی در قرآن استناد و استشهاد نمود که در آن ها بر وجود شعور و وجدان جمعی تصریح شده است و ‌بر اساس همین شعور و اراده جمعی خداوند برخی از اجتماعات را مورد عقاب و مجازات قرار داده است به عبارت دیگر در بینش اسلامی هم فرد اصالت دارد و دارای هویت و اراده مستقل است و هم جمع. آیات متعددی از قران کریم هم براین امر دلالت دارد چنان که خداوند می‌فرماید: «و هر امتی آهنگ پیامبر خویش کرد که او را بگیرد و به باطل با او جدل کند تا حق را ‌به این وسیله از بین ببرند و چون چنین کردند من هم آن‌ ها را گرفتم پس چگونه است عقاب من»^[۱۰].

در این آیه سخن از تقسیم و اراده ناشایست اجتماعی است که کیفر چنین اجتماعی، عذاب عمومی و اجتماعی است. امام علی (ع) نیز در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه در توضیح این مطلب می‌فرمایند: «ای مردم همانا آن چیزی که عموم را در خود گرد می‌آورد و وحدت می‌‌بخشد و سرنوشت مشترک به آن‌ ها می‌دهد خشنودی و خشم است».^[۱۱] هر گاه مردمی به صورت جمعی برکاری که واقع می‌شود هرچند به وسیله فرد خشنود یا ناخشنود باشند هم کلمه یک واحد و یک سرنوشت را پیدا می‌کنند.

نوع بیماری

جنس

کمر درد
میگرن
پا درد
دست درد
آرتروز
رماتیسم
نوع بیماری

جمع کل

مرد
۳۹
۳۱
۲۱
۱۸
۲۷
۱۰
۱۴۶
زن
۴۰
۲۲
۳۰
۲۰
۲۷
۵
۱۴۴
تعداد
۷۹
۵۳
۵۱
۳۸
۵۴
۱۵
۲۹۰

جدول۴-۳)آمار توصیفی مربوط به متغیر های مستقل و وابسته