۲-۱- مقدمه

در این فصل به بررسی پیشینه نظری و پژوهشی متغیرهای پژوهش پرداخته می­ شود. در ابتدا جهت بررسی نظریات مربوط به متغیر عملکرد ازدواج تعاریفی از ازدواج، مراحل انتخاب همسر، ویژگی­های روابط زوجین، انواع ازدواج ‌بر اساس پایداربودن، سلامت ازدواج و عوامل مختل­کننده روابط زوجین و وظایف زوجین ارائه می­ شود. سپس سلامت خانواده اصلی، حمایت اجتماعی و حل مشکل خانواده به ‌عنوان متغیرهای پیش­بین برای عملکرد ازدواج مورد بررسی قرار می­ گیرند. در قسمت پیشینه پژوهشی نیز پیشینه پژوهشی متغیرها بنابر پژوهش­های داخل و خارج از کشور مورد بررسی قرار ‌گرفته‌اند.

۲-۲- پیشینه نظری

۲-۲-۱- ازدواج

۲-۲-۱-۱- تعاریف ازدواج

اشتراوس^[۱۴]۱ ازدواج را برخورد دراماتیک بین فرهنگ و طبیعت یا میان قواعد اجتماع و کشش جنسی می­داند. موجودات طبیعی می­خواهند به­دور از هر گونه فشاری به ارضاء نیازهای غریزی خود بپردازند اما فرهنگ رو در روی آن است و می­خواهد به آن نظم دهد ‌به این دلیل اشتراوس ازدواج را برخوردی دراماتیک بین فرهنگ و طبیعت دانسته است. ازدواج از نظر جامعه ­شناسی یعنی پیوند اقتصادی و جنسی مورد پذیرش جامعه که به صورت معمول بین یک مرد و یک زن به وجود می ­آید. مردم و زوجین به طور قطعی ازدواج را کم و بیش دائم در نظر می­ گیرند به نحوی که ازدواج، حقوق و تعهدات متقابل بین دو زوج و بین زوج و فرزندان آنان را در آینده به دقت تضمین می­ نماید (فربد، ۱۳۸۸) از نظر نپیر^[۱۵]۲، ازدواج شامل تجربه و یادگیری، حفظ فردیت در عین مکملیت، آشنایی با نحوه تقسیم و تخصیص قدرت، فراگیری تلاش و لذت­بردن در کنار یکدیگر و برای برخی مهم­تر از تمام این موارد کسب مهارت در خصوص تربیت نسل بعد می­ شود (دژکام، ۱۳۸۶).

افراد برای ورود به ازدواج باید فرد مناسبی را جهت تشکیل خانواده انتخاب کنند. انتخاب همسر مراحلی دارد که شامل موارد زیر می­ شود.

۲-۲-۱-۲- مراحل انتخاب همسر

۱- در مرحله اول فرد همسرش را از بین افرادی که از نزدیک با آن­ها تعامل دارد، انتخاب می­ کند. در این مرحله، فردی که از نظر جسمی جذاب­تر و از نظر علایق، هوش، شخصیت، یا عوامل دیگر نگرشی و رفتاری شبیه آن­هاست، انتخاب می­ شود.

۲- در مرحله دوم با صحبت­کردن (خودافشایی) به کشف، سنجش و تطبیق خصوصیات شخصیتی یکدیگر دست می­زنند. اگر این کشفیات در امتداد همان جذابیت­های اولیه باشد، پس ارتباط تثبیت می­ شود.

۳- مرحله سوم، کشف سازگاری نقش­ها و سنجش درجه همدلی و همزبانی متقابل است. وقتی که نقش­ها در ارتباط با یکدیگر شکل گیرد و همدلی متقابل گسترش یابد، ارزش­های جذابی مطرح می­ شود. اگر جذابیت بین دو فرد به قدر کافی قوی و عمیق باشد در این صورت تحکیم ارتباط صورت ‌می‌گیرد.

۴- در مرحله چهارم و آخرین مرحله درباره سازگاری طولانی و تعهد تصمیم گرفته می­ شود (کار^[۱۶]۱، ۲۰۰۰).

۲-۲-۱-۳- ویژگی­های روابط زوجین

1. 1. رابطه زوج داوطلبانه است. هر دو فرد می­دانند که مجبور نیستند با هم ازدواج کنند یا حتی به رابطه بعد از ازدواج ادامه دهند.

1. 1. رابطه زوج مستلزم ایجاد تعادل بین پویایی و ثبات است. جهت حفظ سلامت در رابطه زوجی گاهی به ثبات و قابلیت ­های پیش ­بینی پذیری و گاهی به تازگی و پویایی نیازمندیم.

1. 1. رابطه زوج گذشته و حال و آینده دارد. تمرکز افراطی بر هیچ یک از این مقاطع زمانی صحیح نیست. رابطه سالم میان یک زوج رابطه­ای است که در آن زمان حال و آینده فدای گذشته نمی­ شود.

1. 1. قرارگرفتن در رابطه زوجی مستلزم حمایت­کردن و حمایت­شدن است. ‌به این معنا که هر دو نفر قادر باشند نیازهای همسر را در کنار نیازهای خود ادراک کنند. حمایت عاطفی در صورتی تداوم خواهد داشت که متقابل و دوسویه باشد.

1. رابطه زوج مستلزم این است که هر عضو بتواند ضمن حفظ فردیت، مکملیت را نیز به رابطه هدیه کند و هر فرد در مواقع لزوم از خوسته­های خود به نفع رابطه بگذرد (نظری، ۱۳۸۶).

۲- ۲- ۱- ۴- انواع ازدواج

از نظر میزان پایداری دو نوع ازدواج وجود دارد.

پایدار: ازدواج پایدار شامل زوجین سنتی^[۱۷]۱، دوجنسیتی^[۱۸]۲ و زوجین اجتنابی^[۱۹]۳ می­ شود. زوجین سنتی ویژگی­های زیر را دارند، نقش­های جنسی سنتی را ایفا ‌می‌کنند، اهداف خانواده را به اهداف فردی ترجیح می­ دهند، برنامه­ ریزی روزانه منظمی دارند، در فضای زندگی خانوادگی مشترکی زندگی ‌می‌کنند و سطح متوسطی از هیجانات مثبت و منفی را نشان می­ دهند. تمایل به اجتناب از هر گونه تعارض به جز مسائل عمده و اساسی دارند، وقتی درگیر تعارضات می­گردند به آن پرداخته و سعی ‌می‌کنند حلش کنند، در نخستین مرحله آغاز حل مشکل هریک از زوجین به دیگری توجه می­ کند و سعی می­ کند با وضعیت و مشکل وی همدلی کند، در آخرین مرحله بروز مشکل به طور قابل توجهی قانع­سازی صورت ‌می‌گیرد.

زوج­های دو جنسیتی شامل این موارد هستند؛ آن­ها نقش­های جنسیتی برابرنگری را پذیرفته و ایفا ‌می‌کنند، اهداف فردی را به اهداف خانوادگی ترجیح می­ دهند، برنامه روزانه آشفته­ای دارند، مکان­های زندگی جداگانه­ ای در خانه دارند، سطوح بالایی از هیجانات مثبت و منفی را نشان می­ دهند، تمایل به درگیرشدن در مذاکرات درباره مسائل زیادی را دارند، دو همسر با هم مخالفند و سعی دارند دیگری را در ابتدای فرایند حل مشکل در بسیاری از مسائل ابتدایی مورد بحثشان متقاعد کنند و سطح بالایی از هیجانات مثبت و منفی را در این فرایند تجربه ‌می‌کنند.

زوج­های اجتنابی، نیز نقش­های جنسی سنتی را ایفا ‌می‌کنند، مکان­های جداگانه­ ای در محل زندگی‌شان دارند، از هر گونه تعارض اجتناب ‌می‌کنند، کمتر مهارت­ های حل مشکل دارند، در هنگام تعارض، مسائل خود را بیان ‌می‌کنند، اما هیچ کوششی برای قانع­سازی یا مصالحه انجام نمی­دهند، اینگونه استدلال ‌می‌کنند که تفاوت­ها درباره تعارضات خاص در مقابل نقاط مشترکی که در ارزش­هایشان دارند از ارزش چندانی برخوردار نیست، مذاکرات مبتنی بر حل مشکلات، غیرهیجانی دارند.

ازدواج­های ناپایدار: ازدواج­های ناپایدار شامل زوجین متعارض^[۲۰]۱ و اجتنابی^[۲۱]۲ می­ شود.

زوج­های متعارض، آن­ها درگیر تعارضات شده و وارد مذاکره می­شوند بدون هیچ کوشش ساختاریافته­ای برای حل آن، تعاملات آن­ها را سرزنش­های ادامه­دار، ذهن­خوانی و شخصیت تدافعی شکل می­دهد، سطح بالایی از هیجانات منفی و سطح پایینی از هیجانات مثبت را نشان می­ دهند، الگوهای تعاملی آن­ها، «تهاجمی- اجتنابی» می­باشند.

زوج­های اجتنابی (جدا از هم)، آن­ها از تعارضات اجتناب ‌می‌کنند و مهارت­ های حل مسئله کمی دارند، دوره ­های کوتاه سرزنش­گری، ذهن­خوانی و شخصیت تدافعی در تعاملاتشان وجود دارد،

سطح پایینی از هیجان­های منفی داشته و تقریباً هیچ هیجان مثبتی را نشان نمی­دهند. الگوهای تعاملی آن­ها اجتناب است (کار، ۲۰۰۰).

ازدواج می ­تواند پایدار باشد یا ناپایدار، از این رو بررسی سلامت ازدواج و عوامل مخلّ آن را در سطور بعدی مورد توجه قرار داده­ایم.

۲-۲- ۱-۵- سلامت ازدواج

1. 1. مسئولیت: قبول نقشی که زن و شوهرها در حفظ و ایجاد عشق و احترام نسبت به یکدیگر دارند،

1. 1. هدف­گذاری،

1. 1. تشویق یکدیگر: تمرکز بر قابلیت ­های مثبت، حمایت، پذیرش و توجه مثبت به یکدیگر

1. 1. گفتگوی بی­پرده و صریح،

1. 1. گوش­دادن همدلانه.

1. 1. گفتگوی مداوم و همواره،

1. 1. نشان­دادن پذیرش،