پرسش اصلی:

۱٫آیا در رابطه با حمایت از حقوق متهم در طول بازداشت طبق کنوانسیون های حقوق بشری و حقوق بشر دوستانه سازوکارهایی وجود دارد؟

پرسش های فرعی:

۲٫در رابطه با دستگیری و بازداشت افراد چه استانداردهای حقوقی بین‌المللی به کار گرفته شده است؟

۳٫آیا ممنوعیت مطلق شکنجه ‌در مورد متهمین در معاهدات بین‌المللی مورد قبول واقع شده است؟

پ) فرضیات تحقیق

فرضیه اصلی:

۱٫به نظر می‌رسد کنوانسیون های حقوق بشری و حقوق بشردوستانه تا حد قابل توجهی حمایت های لازم را برای متهمین در بازداشت ارائه می‌کنند.

فرضیات فرعی:

۲٫اسناد بین‌المللی بسیاری در رابطه با دستگیری و بازداشت افراد به کار گرفته شده است.

۳٫ممنوعیت شکنجه یکی از والاترین ارزش های انسانی می‌باشد و در معاهدات بین‌المللی به طور مطلق منع شده است.

ت) سوابق تحقیق

در زمینه حمایت از حقوق متهم در طول بازداشت طبق کنوانسیون های حقوق بشری و حقوق بشردوستانه اگرچه می توان گفت که مباحثی به صورت مجزا در این دو دسته از حقوق مطرح شده، لیکن منبع خاصی که به مطالعه تطبیقی در هر دو حیطه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بپردازد کمتر مورد توجه قرار گرفته است.با این حال باید متذکر شد که اسناد بین‌المللی نیز تضمینات حقوقی قابل توجهی برای حمایت از متهم پیش‌بینی کرده‌اند که رعایت این موارد منجر به عادلانه شدن فرایند کیفری می‌گردد، از جمله این اسناد می توان به اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون های چهارگانه ژنو و پروتکل های الحاقی آن، کنوانسیون منع شکنجه، مجموعه اصول حمایت از همه افراد تحت هر گونه از بازداشت یا حبس، قطعنامه های سازمان ملل به ویژه قطعنامه های ۱۲۶۱، ۱۳۱۴، ۱۶۱۲، ۱۸۸۲ شورای امنیت و غیره اشاره کرد.

کتب و مقالاتی نیز مرتبط با این موضوع به طور اجمالی موجود می‌باشند که هریک به طور مجزا به حفظ حقوق متهم در اسناد حقوق بشری و حقوق بشردوستانه اشاره دارند. از جمله کتب فارسی می توان کتاب های «دادرسی عادلانه» که تمام استانداردهای حقوقی در زمینه حمایت از متهم در آن مورد بررسی قرار گرفته است، «حقوق بین‌المللی بشردوستانه عرفی»، «حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه»، «حقوق اسیران جنگی» که حقوق عام و خاص همه افراد به ویژه زنان و کودکان در بازداشت و همچنین اسیران جنگی در آن ها مورد مطالعه قرار گرفته است، «تبیین موضوعی ممنوعیت شکنجه و رفتارهای غیرانسانی در نظام بین‌المللی حقوق بشر» که تمام ابعاد شکنجه و دیگر رفتارها را نسبت به افراد در بازداشت مورد اشاره قرار داده است، نام برد.در زمینه کتب انگلیسی هم می توان به «رفتار با زندانیان تحت قوانین حقوق بین الملل»، «جلوگیری از شکنجه»، «رفتار و حالات غیرانسانی، حبس، بازداشت و شکنجه در اروپای امروز» اشاره کرد که در هریک از این ها نحوه رفتار مناسب با بازداشتیان و منع هر گونه شکنجه نسبت به آنان مورد توجه قرار گرفته است.علاوه بر کتب ذکر شده جا دارد به برخی از مهم ترین مقالات نیز در این زمینه اشاره شود.مقالات «حقوق متهم در اسناد بین‌المللی»، «حق آزادی و امنیت شخصی و بررسی شرایط بازداشت موقت طبق ماده ۵ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر»، «تلاش های بین‌المللی برای مقابله با شکنجه و رفتارهای غیرانسانی»، «مشارکت مستقیم غیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه» از مقالات مفیدی در این زمینه هستند که هریک سعی در بیان سازوکارهای حمایتی از حقوق متهمین در قوانین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه دارند.

همان‌ طور که ذکر شد با توجه به منابع مفیدی که در رابطه با حقوق متهم در طول بازداشت وجود دارد اما ظاهراً مطالعه تطبیقی بین اسناد حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در این زمینه کمتر به چشم می‌خورد، لذا در این پژوهش سعی می شود تا یک بحث کلی و جامع و تطبیقی در رابطه با حمایت از حقوق متهم در طول بازداشت بر اساس اسناد حقوق بشری و حقوق بشردوستانه ارائه گردد.

ث) اهمیت و اهداف تحقیق

با توجه به اهمیت وجود انسانی و توجه به حیثیت و تمامیت جسمی و روانی او و این که هر انسانی دارای حقوق و آزادی هایی می‌باشد که با توجه به تنوع فراوان شرایط حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی جهان امکان اجرای تمام این مقررات و آزادی ها در همه جا و همیشه وجود ندارد، از این رو لازم دانستیم که سازوکارهای موجود در جهت حفظ حقوق متهم در بازداشت را مورد بررسی قرار دهیم.لذا هدف از انجام این پژوهش:

۱٫دفاع و حمایت از افرادی است که در طول بازداشت قانونی یا غیرقانونی از بسیاری حقوق منع شده اند.

۲٫اعمال جنبه‌های حمایتی از متهمین طبق قوانین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در تمامی کشورها.

۳٫ارائه راهکارها و آگاهی های لازم برای حمایت از حقوق متهم به تمام افرادی که در این راستا فعالیت دارند و همچنین رفع موانع و چالش های موجود.

ج) روش تحقیق

تحقیق ارائه شده به صورت نظری انجام گرفته است و در گردآوری منابع، از شیوه مطالعات کتابخانه ای

با مطالعه کتب، مقالات، اسناد و سایت های اینترنتی با رویکردی توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

چ) سازماندهی تحقیق

مطالب این پژوهش در چهار فصل تدوین گردیده که هر فصل، خود شامل چندین مبحث، گفتار، بند و غیره می شود.

در فصل اول به کلیاتی از موضوع می پردازیم، این فصل به ارائه مفاهیم و تعاریف حقوق بشر و حقوق بشردوستانه اشاره دارد، علاوه بر این سعی شده از ارتباط بین این دو دسته از حقوق توضیحاتی ارائه شود.

در فصل دوم به مباحثی در زمینه بازداشت، قانونی و غیرقانونی بودن آن و همچنین دادرسی عادلانه در نظام بین الملل اشاره ای داریم.

در فصل سوم استانداردهای حقوقی بین‌المللی در رابطه با بازداشت و حفظ حقوق متهمین طبق اسناد حقوق بشری و حقوق بشردوستانه مدنظر قرار می‌گیرد.در این فصل ابتدا به اسناد بین‌المللی حمایت از متهم اشاره می شود و سپس از استانداردهای حقوقی بین‌المللی موجود در این زمینه سخن می گوییم.

نهایتاً در فصل چهارم ‌در مورد شکنجه و ممنوعیت مطلق آن در معاهدات بین‌المللی و تعهدات دولت های عضو مباحثی مطرح می شود.در پایان هم نتیجه گیری از مباحث پایان نامه و پیشنهادات ارائه می‌گردد.

فصل اول

مفاهیم و مبادی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه

مبحث اول: مفهوم حقوق بشر و حقوق بشردوستانه

برای تهیه و تحریر هر اثری لازم است که در آغاز مفاهیم و مبادی آن، هرچند اجمالی توضیح داده شود.

حقوق بشر^[۱]، اساسی ترین و ابتدایی ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن بهره مند می شود و آن مجموعه ای از ارزش ها، مفاهیم، اسناد حقوقی بین‌المللی و سازوکارهایی است که در همه زمان ها و مکان ها از مقام، منزلت و کرامت انسانی افراد حمایت می‌کند.مقررات حقوق بشر هم در زمان صلح و هم در زمان جنگ از افراد انسان حمایت می‌کند.

مطابق اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد بین‌المللی این حقوق ویژگی هایی همچون جهان شمول بودن، سلب نشدنی، انتقال ناپذیری، تفکیک ناپذیری و عدم تبعیض را دارا است.^[۲]