۲-۲-۶-۴) مدل ارزش ‌های رقابتی^[۵۱]

این رویکرد یک چارچوب تلفیقی را ارائه می‌دهد. موضوع و معیارهای اصلی و اساسی این رویکرد که ما برای ارزیابی اثربخشی سازمانی ارزش قایل هستیم و مورد استفاده قرار می‌دهیم (مانند نرخ بازگشت سرمایه گذاری، سهم بازار، نوآوری در محصولات و امنیت شغلی) متکی ‌به این است که ما چه کسی هستیم، چه چیزی ارائه می‌دهیم و چه منافعی را مدنظر قرار می‌دهیم. این رویکرد تعدادی از معیارهای اثربخشی سازمانی را در قالب مدل های چهارگانه (سیستم باز، روابط انسانی، هدف عقلانی و فرایند داخلی) قرار داده که هر کدام بر ارزش های ویژه ای متکی است و برحسب اینکه سازمان در چه مرحله ای از مراحل چرخه حیات خود می‌باشد، یکی از این مدل ها در اولویت قرار می‌گیرد (اردلان و دیگران، ۱۳۹۱: ۷۸). در واقع، رویکرد ارزش‌ های رقابتی با این فرض شروع می‌شود که برای ارزیابی اثربخشی سازمانی، بهترین معیار وجود ندارد. مفهوم اثربخشی، فی ‌نفسه مفهومی ذهنی است و اهدافی که یک ارزیابی انتخاب می‌کند، متکی به ارزش ‌های شخصی، ترجیحات و منافع فردی است. این رویکرد، استدلال می‌کند که عناصر مشترکی وجود دارند که در هر فهرستی از معیارهای اثربخشی قرار گرفته و می‌توانند به ‌شیوه‌ ای با هم ترکیب شده و مجموعه‌ ای از ارزش‌ های رقابتی را ایجاد کنند. هر کدام از این مجموعه ارزش ‌ها، مدل اثربخشی منحصر به فرد را تعریف می‌کند (جواهری کامل، ۱۳۹۰).

۲-۲-۶-۵) مدل عدم اثربخشی^[۵۲]

این مدل، با تمرکز بر عواملی که از عملکرد موفق سازمان جلوگیری می‌کنند و با نگریستن به سازمان، به ‌عنوان مجموعه ‌ای از مشکلات و خطاها یک دیدگاه متفاوتی ارائه می‌کند. فرض اصلی و پایه ‌ای این مدل این است که ساده ‌تر، درست ‌تر و سودمندتر است؛ که بیشتر، مشکلات و نقص ‌ها (عدم اثربخشی) را باید مشخص کنیم تا معیار شایستگی‌ ها را (اثربخشی). ‌بنابرین‏، اثربخشی سازمانی به ‌عنوان نبود عوامل عدم اثربخشی تعریف شده است.

جدول (۲-۲-۱) مدل ‌های مختلف اثربخشی را با توجه به مفهومی ‌سازی سازمان و تمرکز اصلی آن نشان می‌دهد.

جدول ۲-۲-۱) مدل ‌های اثربخشی سازمانی (جواهری کامل، ۱۳۹۰)

مدل
مفهومی ‌سازی سازمان
تمرکز
مدل هدف

سازمان به ‌عنوان مجموعه عقلایی از ترتیبات که گرایش به رسیدن به اهداف دارند.

رسیدن و تحقق پیامدها (اهداف)

مدل سیستمی

سازمان به‌ عنوان یک سیستم باز (درون ‌داد، تغییر، برون ‌داد).

درون ‌داد، کسب منابع و منابع داخلی (ابزارها و شیوه‌ ها)

مدل عوامل استراتژیک

سازمان به ‌عنوان عوامل درونی و بیرونی که با مجموعه پیچیده ‌ای از محدودیت ها و اهداف، مذاکره و توافق می‌کنند.

پاسخ به انتظارات گروه‌ های ذی‌ نفع قوی که حول سازمان هستند.

مدل عوامل استراتژیک

سازمان به ‌عنوان عوامل درونی و بیرونی که با مجموعه پیچیده ‌ای از محدودیت ها و اهداف، مذاکره و توافق می‌کنند.

پاسخ به انتظارات گروه‌ های ذی‌ نفع قوی که حول سازمان هستند.

مدل ارزش ‌های رقابتی

سازمان به ‌عنوان ارزش ‌های رقابتی، که اهداف متعارض متعددی را خلق می‌کند.

سه بعد ارزش ‌های رقابتی:

٭ تمرکز درونی در مقابل بیرونی

٭ کنترل در مقابل انعطاف ‌پذیری

٭ اهداف در مقابل ابزار یا شیوه

مدل عدم اثربخشی

سازمان به‌ عنوان مجموعه ‌ای از مشکلات و شکست ‌ها

عواملی که از عملکرد موفقیت ‌آمیز سازمان جلوگیری می‌کنند.

۲-۲-۷) ادغام معیارهای اثربخشی

کارشناسان در زمینه مدل ‌ها و معیارهای اثربخشی، یک رویکرد چند بعدی را جهت دستیابی به اثربخشی در سازمان‌ های مدرن پیشنهاد کرده ‌اند؛ بدین معنا که به‌ کارگیری یک معیار واحد، برای تمام مراحل چرخه زندگی مناسب نیست و هیچ معیار واحدی وجود ندارد؛ که بتواند نیازهای همه افراد سازمان را برآورده سازد، به‌ خصوص اینکه منافع آن ها رقابتی بوده و متفاوت از یکدیگرند. سازمان هایی که از مدیریت خوبی برخوردارند، معیارهای اثربخشی را به‌ گونه ‌ای با یکدیگر ترکیب و هماهنگ می‌نمایند تا با نیازهای آن موقعیت، تناسب داشته باشند. مدیران، باید به ‌طور دایم ورودی ‌های مورد نیاز خود را تعیین کرده و آن ها را از طریق اعضای استراتژیک فراهم آورند. زمانی‌که اطلاعات به ‌دست آمده از این طریق، با فلسفه و رسالت اصلی سازمان ادغام گردد، مدیریت قادر خواهد بود تا ترکیبی از معیارهای مناسب اثربخشی را استنتاج نماید (کریتنر، کینیکی، ۱۳۸۶: ۵۴۶).

بخش سوم

پیشینه تحقیق

۲-۳-۱) مقدمه