به عبارتی اگر حاصل رفتاری برای فرد جالب و لذت‌بخش باشد، فرد ممکن است آن فعالیت را انجام دهد. وقتی این امر به یک فناوری اطلاعات تسریع پیدا می­ کند، به صورت پذیرش و تمایل استفاده از سیستم نشان داده می­ شود. بر همین اساس محققان در تعریف دیگری لذت درک شده را به میزانی که فرد استفاده از سیستم رایانه را صرف نظر از نتایج سایر فعالیت­هایی که در این راستا تأثیرگذار است، بیان کردند (کارول^[۷۲] و توماس^[۷۳]، ۱۹۸۸).

با توجه به توضیحات فوق، افرادی که مطلوبیت و لذتی آنی را به خودی خود در استفاده از رایانه تجربه ‌می‌کنند، احتمالاً میزان تمایل­شان برای استفاده از اینترنت نیز بیش از دیگران خواهد بود (تئو، ۲۰۰۱، ص۱۲۹).

تری­آندیس^[۷۴] ضمن اشاره ‌به این مطلب، بیان می­ کند که لذت درک شده «احساس لذت، سرخوشی، مطلوبیت در مقابل پریشانی، نفرت و احساس عدم مطلوبیت یک فرد در اثر انجام یک کار خاص ‌می‌باشد» بر رفتار فرد تأثیر می­ گذارد. لذت درک شده به تجربه ذهنی فرد از تقابل انسان و رایانه اشاره دارد (۱۹۸۰، ۲۵۹).

مطالعات قبلی نشان­دهنده این مطلب است که هرچقدر استفاده از اینترنت لذت بخش­تر باشد، تمایل افراد به استفاده از آن بیشتر خواهد بود.

۲-۱۳- سودمندی درک شده

سودمندی درک شده ‌بر اساس نظریه انتظار، با باورهای افراد در فرایند تصمیم­سازی مرتبط است (فیشبن آذجن^[۷۵]، ۱۹۷۵). طبق مدل پذیرش فناوری، سودمندی درک شده به میزانی است که شخص اعتقاد دارد استفاده از یک سیستم خاص مانند رایانه، عملکرد کاری وی را افزایش می­دهد (دیویس و همکاران، ۱۹۹۲، ص ۱۱۱).

‌به این معنا که اگر افراد فواید و سودمندی تکنولوژی را درک کنند رغبت و تمایل بیشتری به استفاده و پذیرش فناوری روز خواهند داشت، یافته ­های تحقیقات متعددی نیز نشان می­دهد که استفاده اختیاری کاربران از سیستم تا حدود زیادی تحت تأثیر سودمندی درک شده بوده ­است. بر همین اساس است که محققان، سودمندی درک شده را یکی از بهترین عوامل پیش ­بینی کننده افراد از اینترنت می­دانند (ایگباریا و همکاران، ۱۹۹۶).

این امر با در نظر گرفتن نظریه اجتماعی اشاره ‌به این دارد هنگامی که فرد انتظار نتایج مثبت در استفاده از اینترنت داشته­باشد احتمال این که در آینده تمایل به استفاده از آن داشته­باشد، بیشتر خواهد بود (ویو و زهانگ^[۷۶]، ۲۰۰۸، ص ۶).

۲-۱۴- خودکارآمدی

این واژه در حوزه ­های ویژه­ای نظیر رایانه به سرعت مورد توجه قرار گرفته­است. خودکارآمدی، تأثیر مهمی بر شناخت، انگیزش و خلق افراد دارد. خودکارآمدی به انتظار و اعتماد افراد و ‌به این موضوع اشاره دارد که عکس‌‌العمل­هایی که در مقابل پدیده‌ها و وقایع نشان می‌دهیم، می‌تواند تأثیر با اهمیتی داشته باشد. خودکارآمدی، توان سازنده‌ای است که بدان وسیله، مهارت‌های شناختی، اجتماعی، عاطفی و رفتاری انسان برای دست‌یابی به اهداف مختلف، به گونه‌ای اثربخش ساماندهی می‌شود.

احمدی ده­قطب الدینی (۱۳۸۸) معتقد است خودکارآمدی رایانه به باور­های کاربران نسبت به توانایی‌های خود برای انجام تکالیف خاص به کمک رایانه، گفته می­ شود و نشان دهنده قضاوت فرد از خود برای استفاده از رایانه است.

مفهوم خودکارآمدی درباره اهمیت افرادی است که می‌توانند با موفقیت، با موقعیت‌های دشوار رویاروی شوند. بیشتر دانش افراد درباره فرایند و توسعه خودکارآمدی از پژوهش و نظریات باندورا ناشی می‌شود که خودکارآمدی را به معنای اعتقاد و قضاوت فرد نسبت به توانمندی­ و مهارت­ های خود جهت سازماندهی و انجام یک رشته فعالیت­هایی که در موقعیت ویژه بدان نیاز است، تعریف می­ کند (باندورا، ۱۹۹۷).

کامپیو و هیگین^[۷۷] (۱۹۹۵) بر این باورند که وقتی این تعریف در محدوده رایانه و اینترنت به­کار برده می­ شود به معنای «ادراک فرد نسبت به توانایی­ ها و قابلیت­شان در استفاده از رایانه و اینترنت در انجام تکالیف» تعریف می­ شود.

۲-۱۵- مروری بر مطالعات انجام شده

۲-۱۵-۱- پژوهش‌های داخلی

در این بخش مروری بر تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور صورت ‌می‌گیرد.

خدیوی و همکاران (١٣٨٣) در طی پژوهشی با عنوان “بررسی اضطراب کتابخانه ­ای و اضطراب منابع الکترونیک در بین دانشجویان دانشگاه اصفهان” به بررسی اضطراب کتابخانه ­ای و اضطراب منابع الکترونیکی پرداخته­اند. یافته ­های پژوهش نشان داد که میزان آشنایی دانشجویان این دانشگاه با منابع الکترونیکی و آشنایی آن­ها با کاربرد رایانه پایین تر از حد معیار است اما میزان اضطراب کتابخانه ­ای و منابع الکترونیک در میان آن­ها در حد معمول است. همچنین بین میزان آشنایی با منابع الکترونیک و میزان آشنایی با رایانه از نظر جنسیت تفاوت وجود دارد و افرادی که قبلاً با رایانه آشنا نبوده­ اضطراب منابع الکترونیک بیشتری نشان می­ دهند.

غلامعلی لواسانی (١٣٨٣) در مقاله خود با عنوان “تدارک مدل معادلات ساختاری اضطراب رایانه در دانشجویان دانشگاه تهران بر اساس ویژگی­های فردی آزمودنی­ها (جنسیت، رشته تحصیلی)”‌بر اساس انگیزه پیشرفت، خودکارآمدی رایانه، اضطراب خصیصه­ای، تجربه رایانه و اضطراب رایانه آنان بر مبنای مقیاس­های معتبر به اندازه ­گیری پرداخته­است. نتایج نشان می­دهد ٨٨ درصد از تغییرات اضطراب رایانه توسط این مدل تبیین شده و مشخص می­ کند که ویژگی­های فردی و تجربه رایانه به افزایش خودکارآمدی رایانه و در تداوم این مسیر به کاهش اضطراب رایانه دانشجویان منجر می­ شود.

سامانی و دلاورپور (۱۳۸۵) تحقیقی را به منظور بررسی دانش و نگرش دانشجویان بر میزان استفاده از اینترنت برروی ۱۹۵ دانشجوی دختر از دانشکده­ های مختلف دانشگاه شیراز که به صورت خوشه­ای تصادفی انتخاب شده­بود مورد مطالعه قرار دادند. نتایج حاکی از آن است که میزان دانش و نگرش افراد به اینترنت عاملی معنادار در پیش ­بینی استفاده از شبکه اینترنت ‌می‌باشد؛ بدین معنی که هر چه دانش و نگرش کاربران نسبت به اینترنت مثبت و بیشتر باشد به همان میزان استفاده از شبکه اینترنت در آن­ها افزایش و نگرانی و اضطراب آن­ها کاهش می­یابد.