از جمله آموزش­هایی که می ­تواند در این زمینه­ ها مفید باشد آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر افزایش رابطه^[۵۶] (MBRE) است که توسط کارسون^[۵۷] و همکاران (۲۰۰۴) طراحی شده می ­تواند در ارتقاء وتغییر مثبت و ارتقاء نگرش­ها و رفتارهای زیست محیطی مفید باشد. تحقیق نشان داده است که درمان ذهن آگاهی به عبارت دیگر ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس^[۵۸] (MBSR) و ذهن آگاهی مبتنی برشناخت درمانی^[۵۹] (MBCT) می‌تواند درد را کاهش داده، علائم را کم کند، و سلامت جسمانی کلی را در جمعیت­های بالینی با وضعیت­های سلامتی مختلف افزایش دهد (کارمدی و بیر^[۶۰]، ۲۰۰۸، نگتسان^[۶۱] و همکاران، ۲۰۱۰). مراقبه ذهن آگاهی با کاهش سوء مصرف مواد و الکل (چیسا و سراتی^[۶۲]، ۲۰۱۰)، کاهش اضطراب (سیرس و کراس^[۶۳]، ۲۰۰۹)، افسردگی، نگرانی و استرس (دلگادو^[۶۴] و همکاران، ۲۰۱۰) در جمیعیت­های غیر بالینی همراه بوده است.

همچنین آموزش مهارت ­ها اجتماعی با رویکرد فراشناختی^[۶۵] (MASST) شینکر^[۶۶] و همکاران (۲۰۰۲) نیز در حل مسایل اجتماعی و محیطی اثر گذار است. دیره و بنی جمالی (۱۳۸۸) توسعه راهبردهای شناختی و فراشناختی را لازمه ادراک خود کارآمدی^[۶۷] می­دانند. اثر بخشی آموزش راهبردهای فراشناختی بر اضطراب امتحان (ابولقاسمی و همکاران، ۱۳۸۸) خود کار آمدی (خرازی، ۱۳۸۷، یوسف زاده، ۱۳۹۱) افزایش عزت نفس تحصیلی (زارعی و همکاران، ۲۰۱۲) هشیاری و خود کنترلی (نولن و مورگان^[۶۸]، ۲۰۰۰) تأیید شده است. مهارت­ های اجتماعی رفتارهایی هستند که فرد را قادر به تعامل مؤثر و اجتناب از پاسخ­های نامطلوب نموده و بیانگر سلامت رفتاری اجتماعی افراد هستند. این مهارت ­ها ریشه در بسترهای فرهنگی و اجتماعی داشته و شامل رفتارهایی نظیر پیش­قدم شدن در برقراری روابط جدید، تقاضای کمک نمودن و پیشنهاد برای کمک به دیگران است (گرمارودی و وحدانی، ۱۳۸۵).

‌بنابرین‏ ‌می‌توان انتظار داشت که افراد با آموختن ذهن آگاهی در زمینه ­های اجتماعی به خلق مثبت و بهزیستی اجتماعی بیشتری برسند. همچنین درموقعیت­های شغلی وشهروندی رفتارهای فرانقشی مفیدی ازخود نشان دهند و با افزایش سوگیری مثبت نسبت به محیط زندگی و محرک­های محیطی، نگرش زیست محیطی مثبت تری کسب کنند. با توجه به اینکه اکثر پژوهش­های انجام شده قبلی در حوزه فراشناخت بیشتر معطوف به یادگیری وآموزش بوده است، در این پژوهش جنبه­ های جدیدتری از اثرات و فایده­های مهارت­ های فراشناخت مانند بهزیستی اجتماعی، ذهن آگاهی و نگرش‌های زیست محیطی به طور نوآورانه­ای در این پژوهش مورد ارزیابی قرار می گیرند. هم­چنین ‌در مورد ذهن آگاهی هم ‌می‌توان گفت اکثر پژوهش­های قبلی بر فایده­های فردی تمرینات ذهن آگاهی پرداخته­اند. اما در این پژوهش جنبه­ های اجتماعی و بین ­فردی ذهن آگاهی را مورد سنجش قرار ‌می‌گیرد که کمتر مورد توجه بوده ­اند.

۱-۳-اهمیت و ضرورت

پس از آغاز انقلاب صنعتی^[۶۹] با تغییرات به‌ وجود آمده، مشکلات مختلف در جهان به ‌ویژه در کشورهای صنعتی پدیدار گردید. تأسیس کارخانه‌های مختلف همراه با استخدام افراد در آن به مرور زمان استقلال و خلاقیت افراد را از آن­ها گرفت، صنعت بر انسان مسلط گردید و این امر باعث شد که مسائل و مشکلات برای انسان صنعتی به وجود آید و او را در تنگنا و فشار قرار دهند. مشکلات به ‌وجود ‌آمده در جریان صنعتی ‌شدن، تأثیراتی بر روی افراد، خانواده، روحیات، طول عمر، مرگ و میر، آلودگی محیط زیست، تعذیه و … گذاشت (شیخی، ۱۳۸۱).

این تاثیرات در بعد زندگی اجتماعی و محیط زیست اهمیت زیادی پیدا کرد چنان که سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۴۸ به طور معمول سه بعد از سلامت را مطرح کرد: سلامت جسمی، روانی و اجتماعی^[۷۰]. اگر چه در دهه های اخیر ابعاد جدیدتری مانند ابعاد معنوی ‌به این مفهوم اضافه شده، با این حال بعد اجتماعی سلامت از پیچیده‌ترین ابعاد سلامت محسوب می‌شود که در جوامع مختلف مورد تعابیر متفاوت قرار گرفته است (کیز و شاپیرو^[۷۱]، ۲۰۰۴). بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت^[۷۲] (WHO) سلامت روان عبارتند از قابلیت ارتباط موزون وهماهنگ با دیگران واصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایل­های شخصی به­ طور منطقی، عادلانه و مناسب است (میلانی­فر، ۱۳۹۲). بهزیستی اجتماعی نوعی بهداشت­روانی، فردی و اجتماعی است که در صورت تحقق آن در جامعه شهروندان دارای انگیزه و روحیه شاد می­باشند و در نهایت جامعه شاداب و سلامت خواهد بود. در واقع زندگی سالم محصول تعامل اجتماعی بین انتخاب­های فردی از یک سو و محیط اجتماعی و اقتصادی احاطه کننده افراد از سوی دیگر است. بهزیستی اجتماعی در زندگی در واقع همان ارزیابی­ها و نگرش­های مثبت و منفی افراد از دیگرانی ‌می‌باشد که در طی زندگی روزمره خود با آنان در تعامل اجتماعی هستند (کییز و شاپیرو، ۲۰۰۴؛ به نقل از سام­آرام، ۱۳۸۷).

ریشه و مفهوم بهزیستی اجتماعی را باید در محیط زیست مادی^[۷۳] مثبت (یعنی با توجه به موضوعات اقتصادی و اجتماعی) و محیط زیست انسانی^[۷۴] مثبت مورد توجه قرار داد. با توجه به آنچه که بیان شد سلامت اجتماعی را ‌می‌توان با در نظر گرفتن موارد زیر تعریف کرد. «۱- سلامت اجتماعی به مثابه بعد اجتماعی سلامت فرد، در کنار دو بعد جسمانی و روانی سلامت فرد، به رابطه او با جامعه نظر دارد. ۲- جامعه سالم به مثابه شرایط اجتماعی بهتر به طوری که بسته به اوضاع فعلی هر جامعه، یا جماعت، مصادیق و معناهای عینی متفاوت می­یابد» (وینسترا^[۷۵]، ۲۰۰۰: به نقل از هزارجریبی و همکاران، ۱۳۹۱).

مسائل اجتماعی و محیط زیست بیشتر پیامد کنش یا رفتار اجتماعی انسان هستند. تعاملات اجتماعی در محیطی اتفاق می‌افتد که بخشی از آن طبیعی و بخشی مصنوعی و ساخته دست بشر است، مثل پارک‌ها، جنگل‌ها، زمین چمن، اداره‌ها، خانه ها و… . وجود مسائلی مانند ازدحام جمعیت، بروز جنایت در اجتماع، رفتار‌های فجیع ناشی از فقر، آلودگی هوا، کمبود انرژی و … مسائلی است که بر رفتار اجتماعی انسان تاثیر می‌گذارد. مسائل محیط زیستی، چندان تفاوتی با دیگرمسائل اجتماعی مانند: بز‌هکاری^[۷۶]، بی‌خانمانی^[۷۷]، جرایم جوانان و یا ایدز ندارد. آنچه مهّم است چگونگی پیدایش مسائل بر اثر کنش و واکنش عاملان اجتماعی و روابط قدرتی میان عاملان است. محیط زیست را نمی‌توان از سایر علوم و حوزه های علمی جدا دانست. مسائل محیطی بیشتر پیامد کنش یا رفتار اجتماعی انسان هستند (بری^[۷۸]، ۱۳۸۰).