الف)هزینه سرمایه راکد

ب)هزینه محل و بیمه، مالیات و دستمزد انباردار

ج)هزینه ناشی از فاصد شدن و مفقود شدن و جابجا کردن کالاها و فرسودگی و استهلاک موجودی ها و انبارها. (همان منبع)

شکل (۲-۲)هزینه های نگهداری موجودی در شرکت

۲-۱۶-کنترل میزان موجودی ها

هزینه عدم اجرای دقیق قرارداد

فقدان یا کسری

هزینه فرصت فروشهای از دست رفته

هزینه خرابی محصولات و کارگری

هزینه عدم استفاده از تخفیفات خرید

هزینه های ناشی از تغییرات فصلی قیمت ها

فاسد، مفقود، جابجا و فرسوده و مستهلک شدن

هزینه محل ، بیمه ، مالیات ،دستمزد کارکنان انبارها

سفارش یا تهیه و ساخت نصب و راه اندازی

هزینه موجودی

انبارداری یا نگهداری

هزینه اعتبار وجهه شرکت

هزینه توقف خط تولید

هزینه آماده کردن تجهیزات

هزینه های دفتری سفارشات

هزینه های سرمایه راکد

هزینه جایگزینی مواد گران

سیاست مربوط به کنترل میزان موجودی کالا به صورت مواد خام، کالای در جریان ساخت و قطعات یدکی باید به گونه ای باشد که احتمال قطع شدن فرایند تولید به حداقل ممکن برسد. زیرا در یک شرکت تولیدی، مقدار مواد خام، کالای در جریان ساخت و قطعات یدکی باید به میزانی باشد که بتوان کالایی با حداقل هزینه ساخت و به بازار عرضه کرد. کسری یا کمبود یکی از اقلام، باعث رکود و وقفه در فرایند تولید خواهد شد و باید مقداری وقت و هزینه اضافی صرف کرد تا مجدداً جریان تولید به حالت عادی درآید. این امر منجر به افزایش هزینه در بهای تمام شده کالای ساخته شده خواهد شد. در شرکت های تولیدی مقدار مواد خام، کالای در جریان ساخت و قطعات یدکی باید به میزانی باشد که بتوان کالایی با حداقل هزینه ساخت و به بازار عرضه کرد(غنی بخش ایرانخواه ۱۳۸۳).

کنترل میزان موجودی مواد اولیه و کالای درجریان ساخت امکان برنامه ریزی مؤثر تولید و استفاده صحیح از منابع را به وجود می آورد، در صورت کسری یا کمبود موجودی مواد اولیه و موجودی کالای در جریان ساخت، هر مرحله از تولید باید معطل مرحله قبل شود تا یک واحد کالا تولید شود. تأخیرات یاد شده و زمان هدر رفته به شرکت انگیزه می‌دهد تا موجودی بیشتری را نگهداری کند. افزایش موجودی ها چند مزیت دارد. شرکت می‌تواند تولید و خرید خود را اقتصادی کند و درخواست ها را سریع تر جواب گوید. به طور خلاصه شرکت قابلیت انعطاف بیشتری پیدامی کند. از معایت مشخص نگهداری موجودی های زیاد، افزایش هزینه های نگهداری موجودی ها شامل انبارداری، جابجایی، و نرخ بازده سرمایه ای است که در سرمایه گذاری موجودی ها از دست رفته است. موجودی ها نیز مانند حساب های دریافتنی باید تا آنجا افزایش یابند که صرفه جویی های حاصل از این کار بیش از مجموع هزینه نگهداری موجودی اضافی باشد. نهایتاًً بین این دو تعادلی به وجود می‌آید که بستگی به پیش‌بینی صرفه جویی های واقعی، هزینه نگهداری موجودی های اضافی و کارایی کنترل موجودی ها دارد. به طور وضوح این تعادل نیاز به هماهنگی بین تولید، بازاریابی، و امور مالی در رابطه با هدف کلی شرکت دارد. (همان منبع).

میزان موجودی کالای ساخته شده باید به حدی باشد که جوابگوی تقاضاهای مورد انتظار باشد. شرکتی که سیاست خود را بر بازاریابی می‌گذارد، باید موجودی کالای ساخته شده را با توجه به پیش‌بینی فروش تعیین کند. تعیین سطح مطلوب موجودی کالا (قبل از مشخص شدن تقاضای واقعی (مستلزم پذیرفتن ریسک نگهداری بیش از حد موجودی کالا یا پذیرفتن ریسک تمام شدن موجودی کالا است. شرکتی که با مازاد موجودی کالا مواجه گردیده مقداری از وجوه خود را به صورت ناخواسته به مصرف کالاهایی رسانیده است که فروش نرفته و روی دست آن مانده است. اگر موجودی کالا بیش از مدت زمان انتظار در انبار بماند، باعث افزایش هزینه های نگه داری خواهد شد .این هزینه ها عبارتند از هزینه آب و برق، انبارداری و بیمه. این امر باعث خواهد شد که گردش دارایی ها و سود شرکت کاهش یابد. شاید شرکت مجبور شود برای تأمین منابع مالی مقداری از کالاهای خود را به قیمت تمام شده یا حتی زیر قیمت بفروشد. فروش کالا ‌به این صورت باعث کاهش سود شرکت خواهد شد. در حالت عکس مورد فوق نیز ممکن است مشتری تقاضای جنس کند ولی موجودی کالا صفر باشد و شرکت نتواند سفارشات و درخواست های مشتریان را بپذیرد و در نتیجه فروش شرکت کاهش یابد. شرکت فروشنده ممکن است در مواجه با این حالت عجولانه به تولید یا تهیه کالای مورد درخواست مشتری اقدام کند و مجبور شود هزینه بیشتری در این رابطه صرف کند و در نتیجه سود شرکت کاهش یابد. در اینجا این سؤال مطرح می شود که از دیدگاه تولید کننده یا فروشنده کالا کدام ریسک باید پذیرفته شود؟ به طور کلی فروشنده ها تمایل ندارند که با ریسک مربوط به کمبود موجودی کالا مواجه شوند ‌به این دلیل، اقدام به نگهداری ذخیره احتیاطی می‌کنند. ذخیره احتیاطی به موجودی اضافی کالا اطلاق می شود که شرکت به منظور جوابگویی افزایش تقاضا آن را نگهداری می‌کنند. شرکت ها برای فروش کالاهای به اصطلاح فروش نرفته از تکنیک ها و روش های ابتکاری استفاده می نمایند، تا کالاهای فروش نرفته(بخصوص کالاهای فصلی) و اجناسی که نمی توان برای مدت مدیدی نگه داشت یا اجناسی را که شرکت نمی خواهد مجددا به انبار برگرداند، به سرعت به پول تبدیل شود.(غنی بخش ایرانخواه، ۱۳۸۳).

۲-۱۶-۱-مدل های کنترل موجودی

اصولاً مدیران عملیاتی درصددند که طرحی برای کنترل موجودی داشته باشند ولی با توجه به اثرات محیطی نمی توان یک طرح عمومی و کلی ارائه داد بلکه بایستی به تجربه شرایطی را کشف و بعد نسبت به طراحی طرحی مناسب با شرایط پرداخت و بعد با سیستم کنترل اثر آن را مورد ارزیابی قرار داد. کنترل موجوی با برنامه ریزی و سازماندهی ارتباط نزدیکی دارد اما مدل های کنترل موجودی را میتوان به صورت زیر دسته بندی نمود (همان منبع).

۲-۱۶-۱-۱-ذخیره ایمنی یا حداقل موجودی

ذخیره ایمنی عبارت است از میزان اضافه موجودی انبار برای جلوگیری از کمبودهای احتمالی در زمان انتظار که دارای دو نوع هزینه است:

۱)باعث کاهش هزینه کمبود می‌گردد. ۲)هزینه های نگهداری را افزایش می‌دهد.

لازم به یادآوری است که در یک سیستم کنترل موجودی می بایستی میزانی از ذخیره ایمنی را در سازمان نگهداری کرد تا هر دو هزینه فوق حداقل گردد. (غنی بخش ایرانخواه، ۱۳۸۳)

t

ذخیره ایمنی

ذخیره ایمنی

نمودار (۲-۱) حداقل موجودی

۲-۱۶-۱-۲-حداکثر موجودی

حداکثر موجودی بالاترین مقدار کالا در انبار است که نگهداری بیش از آن مقدار، مقرون بصرفه نمی باشد میزان حداکثر موجودی عبارت است از مقدار اقتصادی بعلاوه ذخیره احتیاطی. (غنی بخش ایرانخواه، ۱۳۸۳)

حداقل موجودی- مقدار اقتصادی = حداکثر موجودی

Q حداکثر موجودی

S حداقل موجودی

Q سطح

موجودی

L

نوبت سوم نوبت دوم نوبت اول

درخواست درخواست درخواست

نمودار(۲-۲) حداکثر موجودی

۲-۱۶-۱-۳–نقطه سفارش